पपईची शेती : भारतात पपई शेती संपुर्ण मार्गदर्शन

papaya cultivation

पपईमध्ये  व्हिटॅमिन सी भरपुर असते आणि पपई खूपच रुचकर फळ आहे, हे उष्णकटिबंधीय फळ आहे आणि त्यात अत्यंत मौल्यवान औषधी घटक आहेत.  हे मूळतः कोस्टा रिका आणि दक्षिण मेक्सिकोमध्ये आढळते.

आता जगातील बर्‍याच देशांमध्ये याची मोठ्या प्रमाणात लागवड केली जाते. जास्त उत्पादन देणारी, पिकाची लागवड सुलभ असल्याने आता भारतातील लोकांनी मोठ्या प्रमाणात पपईची लागवड करण्यास सुरवात केली आहे.

 

हे फळ आपल्या स्वास्थ्यवर्धक गुणामुळे आपल्या दैनंदिन आहाराचा एक भाग बनला आहे.पपई जीवनसत्त्वे "ए" आणि "सी" चा चांगला स्रोत आहे, तसेच हे पपाइन नावाच्या सजीवांच्या शरीरात निर्मार्ण होणारे द्रव्य समृद्ध आहे जे शरीराची जास्तीची चरबी काढून टाकण्यास मदत करते.पपईची लागवड प्रामुख्याने फळांसाठी केली जाते. इंग्रजीत पपईला papaya म्हणतात.

 

 

पपइच्या शेतीसाठी उपयुक्त हवामान

उष्णकटिबंधीय पीक असल्याने पपईच्या पिकांना जास्त प्रमाणात आर्द्रता आणि तापमान आवश्यक असते. हे थंडीत खुप संवेदनशील पीक मानले जाते. आणि मुसळधार पावसामुळे नुकसान होऊ शकते, हे उपोष्णकटिबंधीय भागात देखील वाढू शकते.पपई पिकण्यासाठी गरम आणि कोरडे हवामान आवश्यक आहे, पपईच्या लागवडीसाठी समुद्रसपाटीपासून 600 मीटर उंचीची जमीन योग्य आहे. पपई वनस्पती जोरदार वारा सहन करू शकत नाही.  हरितगृहतही पपईची लागवड करता येते.

• उन्हाळ्यात पपईची लागवड करावी
• तापमान सुमारे 40 डिग्री सेल्सियस असावे.

 

 

 

 

 

पपईसाठी उपयुक्त जमीन

पपईचे पीक प्रत्येक प्रकारच्या जमिनीत येऊ शकते. पण पपई लागवडीसाठी वाळूयुक्त चिकनमाती  उत्तम असते.पपई गाळाच्या मातीत पण चांगल्यारीतीने विकसित होते.पपईची शेती ही खोल जमिनीत जिथे पाणी साचते व पाणी बाहेर काढण्यासाठी पर्याप्त व्यवस्था नसते अशा जमिनीवर होऊ नाही शकत. पपईच्या लागवडीसाठी सुपीक माती असलेली आणि चांगली निचरा होणारी जमीन पसंत केली जाते.

मातीचे पीएच मूल्य 5.5 ते 7.5 च्या दरम्यान असले पाहिजे, हे पपईच्या लागवडीसाठी चांगले मानले जाते.

 

 

 

 

 

 

पपई लागवडीचा हंगाम बरं नेमका कोणता?

मान्सून, शरद आणि वसंत ऋतू मध्ये म्हणजेच जून-जुलै, सप्टेंबर ते नोव्हेंबर आणि फेब्रुवारी-मार्च या कालावधीत पपईची लागवड केली जाते. हिवाळ्यात पपईची लागवड केली जातं नाही कारण थंडीमुळे पिकाचे नुकसान होऊ शकते. पपईची लागवड करताना काही गोष्टी लक्षात घेतल्या पाहिजेत की पाऊस, थंडी आणि उष्णता या ठिकाणी रोपे लावू नयेत, या तिन्ही गोष्टी झाडांना नुकसान करतात.

 

 

 

 

 

 

 

पपईचे पाणी व्यवस्थापन

पपईसाठी पाण्याची गरज प्रकाश, तापमान, पाऊस, वारा, माती प्रकार इत्यादी पर्यावरणीय घटकांवर अवलंबून असते. पपईला लागणारे पाण्याचे प्रमाण हे झाडाच्या वयानुसार देखील बदलते, नवीन पपईच्या झाडास जुन्या झाडांपेक्षा जास्त ओलावा आवश्यक असतो. हे कारण जुन्या झाडामध्ये नव्या झाडांपेक्षा वाढ कमी होते.  म्हणून, लागवड केल्यावर आठवड्यातून एकदा किंवा दोनदा झाडांना पाणी द्यावे लागते ; परंतु फळ देणाऱ्या झाडांना 15 दिवसांत एकदाच पाणी द्यावे.

 

 

 

पपईच्या झाडांसाठी पिकात पाणी साचलेले चांगला नाही, म्हणून जास्त पाणी दिल्याने देखील पपईचे उत्पादन कमी होते.  हिवाळ्याच्या काळात, पपईला 10-12 दिवसांच्या अंतराने पाणी द्यावे, उन्हाळ्यात पाऊस सुरू होईपर्यंत आठवड्यातून एकदा झाडांना पाणी दिले पाहिजे.

 

 

 

पपईच्या जाती

भारतात पपईच्या लागवडीसाठी विविध जाती विकसित केलेल्या आहेत.

 2 व्यापक श्रेणींमध्ये यां जातींना विभागले गेले आहेत :

• डायऑसिअस - स्वतंत्र नर आणि मादी झाडांचे उत्पादन
• गायनोडिओसियस - उत्पादक मादी आणि हर्माफ्रोडाइट

 

 

 

पपईच्या काही महत्वपूर्ण जाती

1.पूसा delicious : पुसा चवदार:

• मुख्यतः झारखंड, ओरिसा, कर्नाटक आणि केरळ येथे लागवड केली जाते.
• मध्यम आकाराचे रोपे आहेत.
• 80 सें.मी. उंचीवर लागवडीच्या 253 दिवसांच्या आत फळ द्यायला सुरवात होते
• गायनोडिओसियस - उच्च उत्पादन देणारी वाण.
• फळांचे वजन 1-2 किलो आहे.
• विशिष्ट चव.
• पपई ठेवण्याची गुणवत्ता - मध्यम.
• आत गडद नारिंगी आहे.
• एकूण झाडाचे उत्पादन प्रति रोप सुमारे 41 किलो असते.

 

 

 

2.पूसा Dwarf : Pusa Dwarf

• 40 सेमी उंचीवर फळ देण्यास प्रारंभ करते.
• डायऑसियस - जातं.
• फळांचा आकार अंडाकृती ते गोल असा वेगवेगळा असतो.
• ही वाण किचेन गार्डनिंग आणि उच्च घनतेच्या लागवडीसाठी योग्य आहे.
• एका फळांचे वजन 0.5 ते 1 किलो असते.
• प्रति झाडाचे उत्पादन सुमारे 40 किलो आहे.

 

 

 

3.पूसा जायंट:

• जेव्हा झाड 1 मीटर उंच वाढते तेव्हा फळे दिसू लागतात.
• फळे पिवळे आणि मध्यम-कठोर असतात.
• एका फळांचे वजन 2-3 किलो असते.
• प्रति झाडाचे उत्पादन 40 किलो आहे.

 

 

 

 

 

 

4.पूसा मॅजेस्टी -

• 245 दिवसात फळ लागणे सुरू होते
• गायनोडिओसियस - जातं
• फळ नारंगी रंगाचे असते.
• स्वतःची शेल्फ लाइफ जास्त असल्याने हे दूरवरच्या पल्ल्याच्या वाहतुकीसाठी योग्य आहे.
• एका फळांचे वजन 1-1.5 किलो आहे.
• प्रति झाडाचे एकूण उत्पादन 38 किलो आहे.

 

Pusa Nanha, arka surya,sunrise solo,arka prabhat, co1,co2,co3 इत्यादी जाती आहेत.

 

 

 

 

पपईची लागवडीची पद्धत

 

1. प्लास्टिक च्या पिशवीत पपईचे बीचे रोपण:

15 सेमी X 20 सेमीच्या 200 गेजच्या पिशव्या घ्या आणि त्यांना तळाला छिद्र करा जेणेकरुन पाण्याचा चांगला निचरा होईल.  नंतर वाळू, शेण आणि माती यांचे मिश्रण बनवून ते पिशवीत भरा, आता प्रत्येक पिशवीत 2-3 बिया घाला. शेतात योग्य उंचीवर लागवड करावी.  लागवड करताना पिशवीचे तळ फाडून टाका म्हणजे झाडे काढून टाकणे सोपे होईल.

 

2. पपईच्या लागवडीसाठी खड्डे तयार करणे

50 सेंमी × 50 सेमी × 50 सेमीचे खड्डे शेतात योग्य प्रकारे खोदले पाहिजेत आणि त्यांना सुमारे 1 महिन्यासाठी खुले ठेवले पाहिजे जेणेकरून त्यांना चांगला सूर्यप्रकाश मिळेल.  आणि त्यातील हानिकारक सूक्ष्मजंतू मरून जातील. झाडे लागवाडीच्यावेळी , शेणखत,माती आणि खाद्य यांच्या मिश्रणाने खड्डे अशा रीतीने भरा की जमिनीपासून झाड 10-15 सें.मी. उंचीवर असेल. खड्डा भरल्यानंतर पाणी द्या जेणेकरून माती व्यवस्थित खाली बसेल.

 

 

 

पपईच्या शेतीत घेतली जाणारी आंतरपीके

भारतात पपईसोबत नारळ, शेंगदाणे, अननस, जॅकफ्रूट, कॉफी हे पीक घेतले जाऊ शकतात.पपइच्या लागवडीच्या पहिल्या वर्षात लसूण, कांदा, फुलकोबीसारख्या भाज्या येऊ शकतात.पण पहिल्या वर्षानंतर कोणत्याही पिकाची लागवड करता येत नाही.

 

 

 

 

 

 

पपईला लागणारे रोग

 

पपईच्या पिकाला लागणारे मुख्य रोग अँथ्रॅकोनोझ, पावडरी बुरशी, स्टेम रॉट, आणि damping off हे मुळांच्या आसपास पाणी साचल्यामुळे होतात.  या रोगांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी वेटेबल सल्फर, कार्बेंडाझिम आणि मॅन्कोझेब प्रभावी आहेत.

 

 

 

एफिडस्, रेड स्पायडर माइट, स्टेम बोरर, माशी, राखाडी भुंगा आणि नाकतोड्या हे पपईच्या वनस्पतींवर हल्ला करणारे कीटक आहेत.यासाठी 0.3% डायमेथोएट सारख्या रोगनिरोधी फवारणीं केल्यास यां किटकांवर नियंत्रण ठेवता येते.

 

 

 

 

 

 

पपई ची काढणी

 

जेव्हा फळे पूर्णपणे विकसित होतात तेव्हा पपईच्या शिरावर पिवळा रंग येण्यास सुरुवात होते,तेव्हा पपईची काढणी किंवा तोडणी केली जाते कापणीच्या वेळेचे आणखी एक संकेत म्हणजे लेटेक्स. एकदा लेटेक्स दुधासारखा दिसण्याऐवजी पाण्यासारखा दिसायला लागला की फळांची तोडणी करावी. पपईच्या सर्व जाती पिकल्या तरी पिवळ्या दिसत नसतात, काही पिवळसर रंगतात तर काही पूर्ण पिकलेली असताना देखील हिरवी असतात.

 

 पपईचे आर्थिक जीवन जास्तीत जास्त 4 वर्षे असते. तथापि, शेतकरी 2-3 वर्षांपेक्षा जास्त पपई ठेवत नाहीत, कारण तिसऱ्या वर्षांपासून पपईचे उत्पादन कमी होते.चांगले शेती व्यवस्थापन आणि वेळेवर काळजी घेतल्यास पपईचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात घेता येऊ शकते.