गोड ज्वारीपासून इथेनॉल निर्मिती

गोड ज्वारीच्या पिकापासून ज्वारी हे धान्य, गुरांसाठी चार आणि त्याचबरोबर काही प्रमाणात इथेनॉल बनविण्याचा आपण विचार भविष्यात केला तर इंधनाच्या निर्मितीबरोबर अन्नसुरक्षा व चारा टंचाईचा प्रश्न सुटेल व प्रदुषणाच्या समस्यावर सुध्दा आपल्याला मत करता येईल.

दिवसेंदिवस खनिज तेलाच्या किमती भारतातील नागरिकांना परवडणार नाहीत, अशा पातळीवर पोहचत आहेत. त्यामुळे जैव इंधनाचा पर्याय शोधण्याची गरज आहे. आपण जैव इंधनाचा पुरेशा प्रमाणात आणि स्वस्त दरात पुरवठा करणारा पर्याय शोधण्यात यशस्वी ठरलो तर असे स्वस्तात उपलब्ध होणारे द्रव्य महागड्या पेट्रोलमध्ये मिसळून इंधनाची दरवाढ नियंत्रणात आणता येईल. तसेच खनिज तेलाची आयात करण्यासाठी जे परकीय चलन खर्च होते त्यात लक्षणीय प्रमाणात कपात होईल. त्याचबरोबर शेतकऱ्यांनाही चांगले उत्पन्न देणारा उत्पादक रोजगार मिळेल. अशारीतीने समाजातील जवळपास सर्व घटकांसाठी फायदेशीर ठरणारे गोड ज्वारीपासून इथेनॉल तयार करणे होय व गोड ज्वारीचे क्षेत्र वाढवणे.

राज्यातील हवामान, उपलब्ध जमीन व पडणारा पाऊस लक्षात घेता गोड ज्वारी सारखे कमी पाऊसामध्ये आणि पावसाचा ताण सहन करणारे पिक आपल्याला घेता येऊ शकते. पावसाचा अनियमितपणा तसेच पाण्याच्या कमतरतेमुळे ऊस क्षेत्र कमी होत आहे. सततच्या वाढणाऱ्या लोकसंख्येमुळे जागतिक स्तरावरील इंधन समस्येमुळे होणारे प्रदूषण, तसेच तेलसाठ्या वरती होणारा परिणाम लक्षात घेता उसाबरोबर इतर पिकांपासून तसेच गोड ज्वारी पासून इंधन मिळविणे जरुरीचे आहे. गोड ज्वारीचे बायोमास उत्पादन क्षमता ऊसापेक्षा अधिक आहे. त्यामुळे खरीप हंगामात गोड ज्वारीचे उत्पादन आपण घेऊ शकतो. केंद्र सरकारच्या नवीन धोरणाप्रमाणे पेट्रोलमध्ये आपण 5-10 टक्के इथानॉलचा वापर करू शकतो. त्यामुळे गोड ज्वारी सारखे पिक शाश्वत इंधानासाठी वापरण्यास आपल्याला वाव आहे.

खरिप आणि उन्हाळी हंगामामध्ये गोड ज्वारीच्या ताटांचे उत्पादन 40-45 टन प्रती हेक्टर एवढे मिळते. या ताटापासून चरक्याने रस काढला असता 12-15 हजार लीटर रस प्रती हेक्टर मिळू शकतो. त्याला आंबवण्याची प्रक्रिया करून आपण इथेनॉल तयर करू शकतो. गोड ज्वारीच्या रसामध्ये 10-12 टक्के साखर असते त्यामुळे ती आंबविण्याच्या प्रक्रियेस योग्य असते. त्यामुळे त्यापासून साधरण 6-7 टक्के इथेनॉल ची रिकव्हरी मिळते. म्हणजेच आपणास 1,000 ते 1,200 लिटर इथेनॉल उत्पादन प्रती हेक्टरी मिळू शकते. सरकारी किंमती (36-43.70/लि.) नुसार गोड ज्वारीचे पासून चार महिन्यात 36,000 ते 44,000 रुपये प्रती हेक्टर उत्पादन मिळू शकते.

गोड ज्वारीपासून इथेनॉल बनविण्यासाठी महाराष्ट्रात सध्या तरी नव्याने भांडवली गुंतवणूक करण्याची गरज नाही. सध्या राज्यात बंद पडलेल्या साखर कारखान्यातील यंत्रसामग्रीचा वापर करून इथेनॉल निर्मिती करणे शक्‍य होऊ शकते. गोड ज्वारीच्या ताटातील रस काढून उरणारा चोथा हा गुरांसाठी दर्जेदार चारा म्हणून वापरता येईल. त्यामुळे राज्यातील चाऱ्याच्या टंचाईची समस्या निकालात निघेल आणि दुग्धोत्पादन व्यवसायाला चालना मिळेल. गोड ज्वारीचे दांडे साफ करण्याचे काम हे श्रमसघन असल्यामुळे ग्रामीण भागात मोठ्या प्रमाणावर उत्पादक रोजगार निर्मिती होईल. सर्वसाधारणपणे साखर कारखाना हा वर्षातील जास्तीत जास्त सहा महिने चालू राहतो. त्याच्याऐवजी हा गोड ज्वारीपासून इथेनॉल बनविण्याचा कारखाना वर्षातील किमान 270 दिवस सुरू राहू शकतो.

राज्यातील शेतकऱ्यांसाठी ऊसाशिवाय दुसरे लाभदायक पीक अस्तित्वात नाही अशी कालपर्यंतची स्थिती होती. आज ती ऊसाची शेतीही लाभदायक राहिलेली नाही. या समस्येवर एक रामबाण उपाय म्हणून आपण गोड ज्वारीच्या पिकाचा आणि त्यापासून इथेनॉल बनविण्याच्या उद्योगाचा विचार करायला हवा. या पिकामध्ये आणि त्यापासून इथेनॉल बनविण्याच्या उद्योगामध्ये राज्याच्या ग्रामीण भागाचा कायापालट करण्याची क्षमता निश्‍चितपणे आहे. उद्योजकांनी गोड ज्वारी या पिकातील बीजरूप शक्ती विचारात घेऊन ती कार्यान्वित करण्यासाठी प्रयत्न सुरू करायला हवेत. तसे केले तरच महाराष्ट्र राज्यात मोठ्या प्रमाणावर उत्पादक रोजगार निर्मिती होईल.

डॉ. अनंत उत्तमराव इंगळे व श्री. शक्तीकुमार तायडे
(महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी)