भारतात औषधी वनस्पतींची (medicinal plants) लागवड मोठ्या प्रमाणात केली जाते, त्यामुळे मोठ्या आजारांवर उपचार वेळेवर केले जातात. भारतात पिकविलेली औषधे अनेक देशांमध्ये निर्यात केली जातात, त्यामुळे शेतकऱ्यांना यामधून चांगला पैसा मिळतो.

यामुळेच शेतकरी (farmers) कमी खर्चात होणाऱ्या पिकांच्या लागवडीवर भर देत आहेत.सामान्यत: औषधी वनस्पतींचा वापर अत्तर, साबण, औषधे आणि कीटकनाशके (Insecticide) बनवण्यासाठी केला जातो.

परंतु अशीही औषधी भारतात उगवली जात आहेत ज्यामुळे सर्वात धोकादायक सापाचे विष मोडले जाते अर्थात साप चाव्यासाठी नैसर्गिक (natural) उपाय केला जातो. आपण सर्पगंधा लागवडीबद्दल आज जाणून घेणार आहोत.

सर्पगंधाचे फायदे

सर्पगंधा हे एक नैसर्गिक औषध आहे, ज्याची चव कडू, तिखट, तुरट असते. निसर्गोपचारातही याचा उपयोग होतो. इतकेच नाही तर विषारी कीटक, साप आणि मुंगूस यांच्या चाव्यासाठी औषधी वनस्पती म्हणून त्याचा वापर केला जातो.

यामुळेच देवभूमी उत्तराखंडमधील शेतकरी सर्पगंधाचे फायदे आणि उत्पन्न पाहता सर्पगंधाच्या लागवडीकडे वळत आहेत. सर्पगंधाची व्यावसायिक लागवड उत्तर प्रदेश, बिहार, झारखंड, ओरिसा, तामिळनाडू, आंध्र प्रदेश, महाराष्ट्र आणि केरळ या राज्यांमध्ये केली जाते.

याच्या लागवडीला जास्त पाण्याची गरज नसते, परंतु वालुकामय जमीन (Sandy soil) आणि काळ्या कपाशीच्या जमिनीत जास्त पाणी असलेल्या सर्पगंधाचे चांगले उत्पादन घेता येते. त्याच्या लागवडीसाठी, पेरणीचे काम केवळ सुपीक जमिनीतच केले पाहिजे.

शेतात खोल नांगरणी करून शेणखतामध्ये खत टाकून जमीन तयार केली जाते. सर्पगंधाच्या बिया (Serpentine seeds) पेरणीपूर्वी 12 तास पाण्यात भिजत ठेवाव्यात. त्यामुळे बियांची उगवण (Germination of seeds) आणि झाडांची वाढ जलद होते. सर्पगंधाची पेरणी बियाणे, मुळे आणि कलमांद्वारे देखील केली जाते. या तिन्ही पद्धतींनी शेतकऱ्यांना चांगले उत्पन्न मिळते.

Ration Card Holder: 70 लाख रेशन कार्डधारकांना बसणार मोठा फटका; मोदी सरकारने घेतला 'हा' निर्णय

सर्पगंधा शेतीतील खबरदारी

सर्पगंधाची लागवड (Cultivation of Sarpagandha) करणे खूप सोपे असले तरी शेतीची कामे करताना काही खबरदारी घेणे आवश्यक आहे, जेणेकरून सर्पगंधापासून चांगले उत्पादन घेता येईल.

सर्पगंधाची (Sarpagandha) झाडे जेव्हा पहिल्यांदा फुलतात तेव्हा ते तोडून टाकावेत, जेणेकरून दुसऱ्यांदा फुलल्यावर त्यांना बिया तयार करण्यासाठी सोडता येईल.

पेरणी किंवा पुनर्लावणीनंतर पुढील 4 वर्षे या वनस्पतीला फुले व बियाणे मिळतात, परंतु त्याच्या झाडापासून जास्त काळ उत्पादन घेऊ नये. बियाणे, फुले आणि पानांना औषधी गुणधर्मांनी समृद्ध दर्जेदार उत्पादन मिळावे म्हणून कृषी तज्ज्ञ (Agricultural expert) ते 30 महिन्यांसाठी घेण्याची शिफारस करतात.

बँक खातेधारकांसाठी महत्वाची बातमी; सलग 6 दिवस बँका राहणार बंद, जाणून घ्या कारण

सर्पगंधाच्या वनौषधी शेतीतून उत्पन्न

भारतात अनेक शतकांपासून सर्पगंधाची लागवड आणि वापर केला जात आहे. या वनस्पतीचा (plant) प्रत्येक भाग संजीवनीप्रमाणे काम करतो आणि त्याची फुले, पाने, बिया आणि मुळे आंतरराष्ट्रीय बाजारात चढ्या किमतीत विकली जातात.

सर्पगंधा बियाणे बाजारात 3000 रुपये प्रतिकिलो दराने विकले जाते, जे पारंपरिक पिकांपेक्षा खूप जास्त आहे. त्याची रोपेही उपटून वाळवली जातात आणि ही विक्रीपूर्वी वाळवली जातात. जिथे तिची मुळे (सर्पगंधाची मुळे) पुन्हा पेरणीसाठी वापरली जातात, त्यानंतर उर्वरित भाग औषधी बनवण्यासाठी वापरतात.

महत्वाच्या बातम्या 
'या' राशीच्या लोकांना करियरबाबद मिळणार आनंदाची बातमी; जाणून घ्या आजचे राशिभविष्य
Grain Storage: धान्याची साठवणूक करताना 'या' गोष्टींची काळजी घ्या; अन्यथा होईल मोठे नुकसान
Agricultural Business: शेतातील तण काढणीवर शोधला जालीम उपाय; आता शेतकऱ्यांची कामे जलदगतीने होणार