आपण तांदुळाला जीआय मिळाला, मिरचीला जीआय मिळाला, आंब्याला जीआय मिळाला असं नेहमी ऐकलं असेल. पण जीआय म्हणजे  काय विषयी काय असतो याचा खेळ, हे बहुतेकांना माहिती नाही.  रसगुल्ला  आणि  हापूसचा किस्सा माहितीच असेल. हापूस आंबा हा  रत्नागिरीचा किंवा  कर्नाटकांचा  यावर दमदार चर्चा रंगली होती. काही दिवसापुर्वीच काश्मीरच्या केशरला GI-Tag  मिळाल्याची बातमी आपण सर्वांना वाचली आहे. तर याच GI-Tag विषयी जाणून घेऊ.....

भौगोलिक संकेत किंवा GI-Tag म्हणजे काय?

  जीआय हे प्रामुख्याने कृषी, नैसर्गिक किंवा उत्पादित उत्पादन (हस्तकला आणि औद्योगिक वस्तू) असते जे एका विशिष्ट भौगोलिक प्रदेशातून उत्पादित होते किंवा त्या भागाला दर्शविते.

काय असतात भौगोलिक संकेत किंवा GI-Tag ची वैशिष्ट्ये

•  GI-Tag हे  वस्तूच्या गुणवत्तेची आणि विशिष्टतेची हमी देते, जे त्याच्या मूळ स्थानास मूलत: मानले जाते.

 सुरक्षितता

एकदा जीआय संरक्षणाची परवानगी मिळाल्यास, कोणताही अन्य उत्पादक या समान उत्पादनांच्या वस्तू बाजारात आणून या नावाचा दुरुपयोग करू शकत नाही. हे ग्राहकांना त्या उत्पादनाच्या सत्यतेबद्दल हमी देते.

आंतरराष्ट्रीय पातळीवरील सुरक्षितता

GI-Tag हा बौद्धिक मालमत्ता अधिकार (आयपीआर) चे घटक म्हणून पॅरिस करारअंतर्गत संरक्षित आहे. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर, जीआय हा डब्ल्यूटीओच्या बौद्धिक संपत्ती अधिकारांच्या व्यापार-संबंधित पैलूंवरील कराराद्वारे (ट्रिप्स) अंतर्गत शासित आहे. भारतात भौगोलिक इंडिकेक्स ऑफ गुड्स (नोंदणी आणि संरक्षण कायदा), १९९९. हे यावर नियंत्रण ठेवते.

भौगोलिक संकेतांचे काय फायदे आहेत?

GI-Tag केलेल्या उत्पादनांच्या डुप्लिकेशनला प्रतिबंधित करते.  जेणेकरून ते दुसर्‍या मार्गाने भारतातील भौगोलिक निर्देशांना कायदेशीर संरक्षण प्रदान करते.

 GI-Tag चांगल्या प्रतीच्या उत्पादनांना देण्यात आला आहे जेणेकरून यामुळे ग्राहकांचे समाधान आणि आकर्षण वाढेल.

GI-Tag  उत्पादनांची चांगली गुणवत्ता उत्पादकांसाठी आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत स्थान मिळते. GI-Tag प्रदेशातील उत्पादकांचा आणि रोजगाराचा महसूल वाढतो.

हेही वाचा : साताबाराचा अर्थ माहिती आहे का दादा ? 

जीआय टॅगचा अधिकृत वापरकर्ता कोण आहे?

वस्तूंचे उत्पादक जीआय टॅगच्या नोंदणीसाठी अर्ज करू शकतात. जर त्याला जीआय टॅग जारी केला असेल तर त्याला / तिला जीआय टॅगचा अधिकृत वापरकर्ता म्हटले जाईल. कोणताही अन्य वैयक्तिक / क्षेत्र हा टॅग वापरू शकत नाही.

एकदा प्राप्त केलेली नोंदणी आजीवन वैध आहे ?

भौगोलिक संकेतांची नोंदणी केवळ १० वर्षांच्या कालावधीसाठी वैध आहे, परंतु त्यास प्रत्येक १० वर्षांच्या पुढील कालावधीसाठी नूतनीकरण केले जाऊ शकते. दरम्यान भौगोलिक संकेत म्हणजे एखाद्या विशिष्ट क्षेत्राची किंवा राज्याची सार्वजनिक मालमत्ता ठरत असते. हे इतरांना तारण किंवा  तारण ठेवले जाणार नाही.जर जीआय टॅगचा अधिकृत वापरकर्ता मरण पावला तर त्याचा उजवीकडील पदवी त्याच्या उत्तराधिकारीवर वर्ग होतो. जीआय टॅग जारी करणारे प्राधिकारी किंवा भौगोलिक निर्देशांचे निबंधक भौगोलिक संकेत किंवा अधिकृत वापरकर्त्यास रजिस्टरमधून काढू शकतात. एखाद्या पीडित व्यक्तीच्या अर्जावर नोंदणी देखील रद्द केली जाऊ शकते (दोषी आढळल्यास).

राज्यातील कोणकोणत्या वस्तूंना मिळालंय  GI-Tag

. नाशिक- द्राक्ष आणि वाइन

२. सांगली-  बेदाणे

३. वेंगुर्ला – काजू

४. रत्नागिरी – हापूस, कोकम

५. कोल्हापूर –  गूळ

६. पुणे – आंबेमोहोर आणि तांदूळ

७.सोलापूर – चादर आणि टेरी टॉवेल

८. पैठण – पैठणी साडी आणि धागे

९. महाबळेश्वर – स्ट्रॉबेरी

१०. पालघर – वारली पैंटिंग

११. नागपूर –  संत्रे

१२. जालना – गोड संत्रा

१३. वैगाव –  हळद

१४ – भिवापूर –  मिरची

१५. बीड – सिताफळ

१६. नवापूर  –  तूरडाळ

१७. वेंगुर्ला  – काजू

१८. सोलापूरचे-  डाळिंब

१९. लासलगाव – कांदा

२०. जळगाव –  केळी

२१. मराठवाडा – केसरी आंबा

२२. डहाणू – घोळवड चिकू

२३. पुरंदर – अंजीर

२४. जळगाव – वांग्याचा भरीत