Pesticides: भारतात (India) शेती मोठ्या प्रमाणात केली जाते. त्यामुळे देशाची कृषिप्रधान देश (Agricultural country) म्हणून जगात ओळख आहे. शेती करत असताना आजकाल शेतकरी (Farmers) पिकांवर अनेक प्रकारच्या कीटकनाशकांची (Insecticide) फवारणी करत असतात. मात्र काही कीटकनाशके अशी आहेत त्याचा भाजीपाला आणि फळांवर गंभीर परिणाम होत आहेत.

कीटकनाशक उत्पादक कंपन्यांच्या (Pesticide manufacturing companies) जाळ्यात अडकून शेतकरी आपल्या पिकांवर चुकीच्या रसायनांचा वापर करत आहेत. त्याचा थेट परिणाम नागरिकांच्या आरोग्यावर होत आहे. त्याचबरोबर भारतातून परदेशात होणाऱ्या फळे आणि भाज्यांच्या निर्यातीवरही परिणाम झाला आहे.

एका स्वयंसेवी संस्थेने दावा केला आहे की दिल्लीच्या बाजारपेठेत विकल्या जाणार्‍या फळे आणि भाज्यांमध्ये आंतरराष्ट्रीय मानकांच्या तुलनेत 750 पट जास्त घातक रसायने वापरली जात आहेत, ज्यामुळे लोकांमध्ये गंभीर आजार होतात. याबाबत शेतकऱ्यांना जागरूक केले नाही तर मोठे नुकसान सहन करावे लागू शकते, असे मत कृषी तज्ज्ञ व्यक्त करत आहेत.

भारतीय कृषी संशोधन संस्थेचे (ICAR) वरिष्ठ शास्त्रज्ञ डॉ. संजय सिंह यांनी सांगितले की, आपल्या पिकांचे कीटकांपासून संरक्षण करण्याच्या लोभापोटी शेतकरी अशा अनेक घातक रसायनांचा वापर करत आहेत, ज्यांवर सरकारने पूर्णपणे बंदी घातली आहे.

जी कीटकनाशके इतर पिकांसाठी बनवली गेली आहेत, त्यांची किंमत कमी करण्यासाठी शेतकरीही या कीटकनाशकांचा बिनदिक्कत वापर करत आहेत. शेतकर्‍यांना याबाबत फारशी माहिती नसल्याने कीटकनाशके त्यांचे फायदे सांगून त्यांना घातक रसायने विकतात.

कांद्याच्या दरात वाढ! शेतकऱ्यांना दिलासा, जाणून घ्या आजचे बाजारभाव

भाज्या आरोग्यासाठी जास्त घातक असतात

उदाहरणार्थ, कोरेजेन नावाचे कीटकनाशक ऊस पिकाचे कीटकांपासून संरक्षण करते. एकदा फवारणी केली की त्याचा प्रभाव चार ते पाच महिने टिकतो. या वेळी लाल अळीने ऊस खराब करणाऱ्या किडी पिकाला हानी पोहोचवू शकत नाहीत. ऊस हे जवळपास वर्षभर चालणारे पीक असल्याने संपूर्ण पीक चक्रात दोनपेक्षा जास्त फवारण्या कराव्या लागत नाहीत.

मात्र दोन, तीन किंवा चार महिन्यांत उत्पादित होणाऱ्या भाजीपाला पिकांवरही शेतकरी या कोरेजेनचा वापर करत असल्याचे दिसून येत आहे. यामुळे कीटकनाशकाचा काही भाग आत राहतो, जो लोकांच्या पोटात जातो. यामुळे लोकांमध्ये कर्करोगासारखे घातक आजार होतात, जे टाळणे अशक्य होते.

इतर देशांमध्ये बंदी असलेल्या अनेक रसायनांची नावे बदलून भारतीय बाजारपेठेत आयात करून शेतकऱ्यांना विकली जातात, असा आरोप आहे. याचा परिणाम लोकांच्या आरोग्यावर होत आहे, परंतु भारतातील कीटकनाशकांच्या चाचणीच्या कमकुवत पद्धतीमुळे ते थांबवता येत नाहीत.

त्यामुळे लोकांचे नुकसान होत आहे. नियमानुसार खुल्या बाजारात विकल्या जाणाऱ्या फळे व भाजीपाल्याचे नमुने उचलून पर्यवेक्षकांनी तपासणी करावी, मात्र ही यंत्रणा नीट राबविली जात नसल्याने कीटकनाशक कंपन्यांची मनमानी सुरूच आहे.

खुशखबर! केंद्र सरकार पीएम किसान योजने व्यतिरिक्त शेतकऱ्यांना देतंय ३६ हजार रुपये; अशी करा नोंदणी

सरकारने शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण द्यावे

मुझफ्फरनगरचे फळ निर्यातदार तारिक मुस्तफा आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत आंबा पिकाची निर्यात करतात. ते म्हणाले की, आपल्या देशातील शेतकरी या रसायनांच्या घातक परिणामांपासून पूर्णपणे अनभिज्ञ आहेत.

किती क्षेत्रात, किती प्रमाणात कोणते रसायन योग्य आहे, त्यांना योग्य प्रशिक्षण दिले जात नाही, ज्यामुळे ते बिनदिक्कतपणे वापरतात आणि त्यामुळे फळे आणि भाज्यांच्या गुणवत्तेवर परिणाम होतो. बाजारातून फळांचे यादृच्छिक नमुने घेऊन शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण देण्याची आणि त्यांची तपासणी करण्यासाठी सरकारने योग्य ती व्यवस्था करावी, असेही ते म्हणाले.

फळे आणि भाजीपाला निर्यातीत देश मागे आहे

कृषी आणि प्रक्रिया केलेले अन्न उत्पादने निर्यात विकास प्राधिकरण (APEDA) नुसार, भारत हा चीननंतर जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा फळे आणि भाजीपाला उत्पादक देश आहे. फळ-भाजीपाला प्रक्रिया बाजार ७.६ टक्क्यांनी वाढत आहे आणि आर्थिक वर्ष २०२३ मध्ये त्याचा व्यवसाय २५६.४ अब्ज रुपयांपर्यंत पोहोचण्याचा अंदाज आहे.

गेल्या काही वर्षांत हा व्यवसाय झपाट्याने वाढत आहे. 2018 मध्ये जागतिक निर्यात $138 अब्ज झाली. पण यानंतरही सत्य हे आहे की भारताची फळे आणि भाजीपाला बाजारपेठ अत्यंत मागासलेली आहे आणि एकूण जागतिक उत्पादन मूल्याच्या फक्त एक टक्का आहे.

महत्वाच्या बातम्या:
सामान्य मधमाशीपेक्षा ३ पट अधिक मध देते ही मधमाशी; सरकारही देतंय 85 टक्के अनुदान
महिंद्राच्या या दमदार इलेक्ट्रिक कारमध्ये आहेत धमाकेदार फीचर्स; सिंगल चार्जमध्ये धावेल ४५० किमी