Fertilizer: भारतात (India) शेती मोठ्या प्रमाणात केली जात आहे. शेती (Farming) करत असताना देशातील शेतकरी रासायनिक खतांचा (Chemical fertilizers) वापर मोठ्या प्रमाणात करत आहे. रासायनिक खतांचा वापर वाढल्यामुळे जमिनी नापीक (barren land) होईला लागल्या आहेत. त्यामुळे शेतकऱ्यांच्या उत्पादनावरही त्याचा परिणाम होत आहे. गेल्या काही दिवसांपासून देशात खताचा वापर खूप वाढला आहे.

शेतीमध्ये वापरल्या जाणार्‍या या रासायनिक खतांमुळे पिकांचे उत्पादन काही प्रमाणात वाढते यात शंका नाही, परंतु त्यामुळे जमिनीची सुपीक शक्ती सातत्याने कमी होत आहे. ही समस्या गंभीर तर आहेच, पण ती जैवविविधतेसाठीही धोकादायक आहे.

यामुळेच आता केंद्र सरकारने (Central Goverment) रासायनिक खतांच्या वापरावर आळा घालून पीएम प्रणाम योजना 2022 सुरू केली आहे. या प्रस्तावित योजनेमुळे रासायनिक खतांवरील अनुदानाचा भार कमी होण्यास मदत होईल, तसेच सेंद्रिय खतांचा आणि जैव खतांचा अधिक वापर करण्यास प्रोत्साहन मिळेल.

तुम्हाला सांगूया की या जैव-उपायांमुळेच आता शेतीचे भविष्य वाचू शकते. त्याच वेळी, रासायनिक खतांच्या वापराच्या ताज्या आकडेवारीने सर्वांनाच आश्चर्यचकित केले आहे.

भारतात रासायनिक खतांचा वापर

भारतात नेहमीच पारंपारिक आणि पर्यावरणपूरक पद्धतीने शेती केली जाते, परंतु शेतीचे आधुनिकीकरण आणि व्यापारीकरणामुळे रासायनिक खतांचा वापर वाढू लागला. त्याचा सर्वाधिक वाईट परिणाम जमिनीवर, पर्यावरणावर, पिकांच्या गुणवत्तेवर आणि शेतकऱ्यांवर झाला आहे.

या विषयावर लोकसभेत भाषणादरम्यान रसायने आणि खते राज्यमंत्री भगवंत कुंभा यांनी रासायनिक खतांच्या वापराबाबत काही आकडेवारी सादर केली, त्याअंतर्गत सन २०१७-१८ ते २०१५ या पाच वर्षांत चार रासायनिक खतांचा वापर करण्यात आला.

2021-22. मध्ये 21% पर्यंत वाढ नोंदवली गेली आहे या खतांमध्ये युरिया, एमओपी (म्युरेट ऑफ पोटॅश), डीएपी (डाय अमोनियम फॉस्फेट), एनपीके (नायट्रोजन-फॉस्फरस-पोटॅशियम) यांचा समावेश होतो.

तेलाच्या किमतीत जोरदार घसरण! पेट्रोल डिझेलचे नवीनतम दर जाहीर...

आकडे काय सांगतात

चार उच्च वापराच्या रासायनिक खतांवर आधारित आकडेवारीनुसार, 2017-18 पर्यंत सुमारे 528.86 लाख मेट्रिक टन रासायनिक खतांचा वापर शेतीसाठी करण्यात आला होता, जो 2021-22 मध्ये 640.27 लाख मेट्रिक टन इतका वाढला आहे.

डीएपीचा वापर

गेल्या काही वर्षांत डीएपी (डाय अमोनियम फॉस्फेट) खताचा सर्वाधिक वापर झाला आहे. सन 2017-18 पर्यंत 98.7 लाख मेट्रिक टन डीएपी खतांचा वापर करण्यात आला. त्याच वेळी, 2021-22 पर्यंत, 25.44% ची वाढ नोंदवली गेली, म्हणजेच गेल्या वर्षी सुमारे 123.9 लाख मेट्रिक टन डीएपी खताचा वापर कृषी क्षेत्रात झाला.

युरियाचा वापर

भारतातील पिकांपासून अधिक उत्पादन मिळविण्यासाठी, बहुतेक शेतकरी युरियाचा वापर करतात, जे नायट्रोजन आधारित खत आहे. आकडेवारीनुसार, 2017-18 मध्ये सुमारे 298 लाख मेट्रिक टन युरियाचा वापर करण्यात आला होता, परंतु 2021-22 पर्यंत त्यात 19.64% वाढ नोंदवली गेली आणि 2021-2021 पर्यंत हा आकडा 356.53 लाख मेट्रिक टन इतका वाढला.

दिलासादायक! कापूस उत्पादकांचे येणार अच्छे दिन; या महिन्यात कापसाच्या दरात होणार मोठी वाढ

NPK चा वापर

नायट्रोजन-फॉस्फरस-पोटॅशियम (NPK खत) च्या मिश्रणापासून बनवलेल्या NPK खतांच्या गरजांमध्येही लक्षणीय वाढ झाली आहे. सन 2017-18 मध्ये, 528.86 लाख मेट्रिक टन NPK खतांचा वापर शेतीसाठी करण्यात आला होता, जो 2021-22 पर्यंत 640.27 लाख मेट्रिक टनांवर पोहोचला आहे, म्हणजेच पिकांसाठी NPK खतांचा 21% जास्त वापर झाला आहे.

पंतप्रधान प्रणाम योजना का महत्त्वाची आहे

नुकत्याच प्रसिद्ध झालेल्या आकडेवारीनुसार, सरकार शेतकऱ्यांना काही रासायनिक खतांच्या शेतीमध्ये वापरावर अनुदान देते, त्यामुळे शेतीमध्ये रासायनिक खतांचा वापर वाढत आहे आणि त्याचे नकारात्मक परिणामही दिसून येत आहेत.

आकडेवारीवर विश्वास ठेवला तर, रासायनिक खतांवरील सबसिडी गेल्या वर्षीच्या १.६२ लाख कोटींवरून २०२२-२३ मध्ये ३९ टक्क्यांनी वाढून २.२५ लाख कोटी रुपये होण्याची अपेक्षा आहे.

आता, जेव्हा केंद्र सरकार कृषी व्यवस्थापन योजना (पीएम प्रणाम योजना 2022) पीएम प्रमोशन ऑफ अल्टरनेट न्यूट्रिएंट्स फॉर अॅग्रिकल्चर मॅनेजमेंट स्कीम चालवण्याच्या तयारीत आहे, तेव्हा रासायनिक खतावरील सबसिडी ओझे आणि त्याचा वापर कमी करण्यासाठी खूप मदत करेल.

महत्वाच्या बातम्या:
एकच नंबर मानलं भावा! अपंग असूनही शेतीतून कमावतोय करोडो; शिमला मिरची लागवडीतून बदलले नशीब
परतीच्या पावसाला पोषक हवामान! पुणे, सोलापूरसह राज्यातील अनेक भागांना मुसळधार पाऊस झोडपणार