पश्‍चिम महाराष्ट्रातील मैदानी प्रदेशात पेरूच्या हस्त बहरापासून अधिक आर्थिक फायदा मिळण्यासाठी महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी येथील अंतर्गत प्रादेशिक फळसंशोधन केंद्र, गणेशखिंड, पुणे येथे विकसित केलेली सरदार (लखनौ-49) ही जात दर्जेदार उत्पादनासाठी प्रसिद्ध आहे. या जातीची फळे मोठी व गोल आकाराची असतात. गर पांढरा असून, गोड असतो. फळांमध्ये बियांचे प्रमाण कमी असते. या जातीची झाडे उंच न वाढता आडवी वाढतात व उंची नियंत्रित ठेवता येते. या जातीच्या बरोबरीने अलाहाबाद सफेदा, गुलाबी गराचा पेरू, सीडलेस बस्ती, बस्ती रेड, ललित, पंतप्रभात, धारीदार, संगम, श्‍वेता या जाती लागवडीसाठी चांगल्या आहेत. दाबकलम, भेटकलम, छाटकलम आणि गुटीकलम पद्धतीने पेरूची कलमे तयार करता येतात. महाराष्ट्रात सर्वत्र "दाबकलम' पद्धतीने पेरूची कलमे केली जातात.

चांगल्या उत्पादनासाठी आणि झाडाच्या योग्य वाढीसाठी पेरूची लागवड 6 x 6 मीटर अंतरावर करावी. झाडाला योग्य आकार देण्यासाठी सुरवातीच्या काळात त्याची छाटणी करावी, झाडांची उंची मर्यादित ठेवावी. छाटणीमुळे नवीन फुटवा येऊन चांगले उत्पादन येते, सूर्यप्रकाश व हवा खेळती राहते, त्यामुळे फळांची प्रतवारी सुधारते व रोग, किडीचा उपद्रवदेखील पारंपरिक पद्धतीत कमी प्रमाणात होतो. पेरू बागेची स्वच्छता अत्यंत महत्त्वाची बाब आहे. काही वेळा बागेत कीडग्रस्त व रोगग्रस्त फळे तशीच पडलेली असतात. त्यातूनच परत परत कीड व रोगांचा प्रसार होत असतो. त्याकरिता बागेतील व बागेवरील कीड व रोगग्रस्त फळे गोळा करून त्यांचा नायनाट करावा.

पेरू बागेवर प्रामुख्याने पांढरे ढेकूण (मिली बग), खवले कीड, फुलकिडे, फळमाशी, मावा, पांढरी माशी, खोडावर जाळी करणारी अळी व सूत्र कृमी या किडींचा उपद्रव सर्रास आढळून येतो. अयोग्य व्यवस्थापन असेल तर पेरूवर देवी, पानांवरील ठिपके, फळसड, फांदीमर इत्यादी रोगांचा उपद्रव दिसून येतो. त्याचे सामुदायिकरीत्या गाव पातळीवर बागेचे व्यवस्थापन करावे. बागेला आंतरमशागत करून स्वच्छता ठेवावी, तणनियंत्रण करावे त्यामुळे रोग, किडींचा प्रादुर्भाव कमी होतो. कीड व रोगग्रस्त फांद्या बहर धरण्यापूर्वीच बागेतून बाहेर काढून त्यांचा नायनाट करावा. अति जुन्या बागांमधील बांडगूळदेखील नष्ट करावे.

फळमाशीच्या नियंत्रणासाठी मिथाईल युजेनॉल वापरून बनविलेल्या रक्षक सापळ्यांचा प्रति एकरी पाच या प्रमाणात वापर करावा व किडीचे सर्वेक्षण आणि नियंत्रण करावे. नियंत्रणासाठी दोन मि.लि. मॅलेथिऑन प्रति लिटर पाण्यात मिसळून फळांवर फवारावे. पेरूची फळे सुपारीएवढी लहान असल्यापासून शिफारशीनुसार बुरशीनाशकाची फवारणी करावी. त्यासाठी बोर्डो मिश्रण एक टक्का किंवा दहा ग्रॅम कार्बेन्डाझिम किंवा 25 ग्रॅम मॅन्कोझेब प्रति दहा लिटर पाण्यात मिसळून फवारावे. फवारणी दर 15 दिवसांनी पाच ते सहा वेळा रोगाच्या तीव्रतेनुसार करावी.

पांढरे ढेकूण (मिली बग) व खवले कीड या किडीच्या नियंत्रणासाठी व्हर्टिसिलियम लेकॅनी 20 ते 25 ग्रॅम दहा लिटर पाण्यातून फवारावे. तसेच क्रिप्टोलिमस मॉन्ट्रोझायरी हे परोपजीवी कीटक हेक्‍टरी 1000 ते 1500 भुंगेरे सायंकाळी सहानंतर झाडावर सोडावेत. गरजेनुसार परत 15 ते 20 दिवसांनी हेक्‍टरी 1000 ते 1500 भुंगेरे सोडावेत. पेरू बागेत मित्र कीटकांना अपायकारक कीटकनाशके फवारू नयेत.

आरोग्यदायी पेरू

लिंबूवर्गीय फळांपेक्षा तीन ते चार पट जीवनसत्त्वे पेरूमध्ये आहेत. आहारदृष्ट्या पेरूमध्ये व्हिटॅमिन "सी'ची अधिक प्रमाणात उपलब्धता दिसून येते. आयुर्वेदातही या फळाला विशेष असे स्थान आहे. पेरू हे एक उत्तम, कणखर विशेष म्हणजे कमी पाण्यावर येणारे व आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर फळझाड आहे. पेरूपासून प्रक्रियायुक्त पदार्थ उदा. पल्प, जेली, जॅम, ज्यूस, सॅलेड, पुडिंग, आइस्क्रीम पावडर, नेक्‍टर, बर्फी अशी दर्जेदार उत्पादने बनविली जातात. इतर फळांच्या तुलनेत पेरूमध्ये कॅल्शिअम, फॉस्फरस, लोहाची उपलब्धता मोठ्या प्रमाणात दिसून येते.

संपर्क -डॉ. खैरे, 9371015927

(लेखक कृषी महाविद्यालय, पुणे येथे कार्यरत आहेत.