मोसंबी फळपीक मुख्यतः करून विदर्भ, खानदेश च्या बऱ्याच भागात घेतली जाते.मोसंबी हे फळ पीक कमी खर्चात शेतकऱ्यांना चांगल्या पद्धतीचे उत्पन्न देते.या लेखामध्ये आपण मोसंबी फळ पिकावरील देठकूजआणि शेंडेमर या रोगाविषयी माहिती घेऊ.

फळकाढणी पूर्वी देठकुज

 मोसंबीची फळे चार ते पाच महिन्याचीतेव्हा पक्वता अवस्थेत असताना हा रोग आढळतो.फळाच्या देठाजवळील भागावर संसर्ग होऊन हा संसर्ग प्रदूषित भाग करडा तपकिरी रंगाचा होतो.  फळ नारंगी रंगाचे होऊन त्याची गळ होते.

या रोगाचा प्रसार कसा होतो?

 काढलेली फळे व रोगग्रस्त फळे एकत्र साठवल्यास या रोगाचे जंतू कोलेटोटाएकमकिंवा डिप्लोडियाकाढणीपश्‍चात फळकूज म्हणून वेगाने पसरतो भरपूर आर्द्रता व उष्ण हवामानात रोगाचा प्रसार जास्त होतो. पावसाच्या थेंबा द्वारे फुलांवर किंवा फळांच्या देठाजवळ  संसर्ग होतो.हवेमार्फत व कीटकांमार्फत सुद्धा रोगाचा प्रसार होतो.उन्हाळ्यात रोगजंतू हे मेलेल्या फांद्या आणि झाडाच्या सालीवर उपजीविका करूनमुख्य हंगामात म्हणजे आंबे बहारात प्रसारित होतात.

देठकुज रोगाचे व्यवस्थापन

झाडातील मेलेल्या फांद्या छाटून त्या ठिकाणी बोर्डो पेस्ट लावावी. फळधारणेनंतर चार ते पाच महिन्यांनी किंवा रोगाचा प्रादुर्भाव दिसून येतात दहा ग्रॅम कार्बेन्डाझिम अधिक 20 ग्रॅम मॅन्कोझेब दहा लिटर पाण्यात मिसळून रोगाच्या तीव्रतेनुसार तीन ते चार फवारण्या 30 दिवसांच्या अंतराने कराव्यात.

 काढणीनंतर फळकूज न होण्यासाठी 20 ग्रॅम कॉपर ऑक्‍सिक्‍लोराईड  किंवा 10 ग्रॅम कार्बेन्डाझिम प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून या द्रावणात फळे दोन मिनिटे बुडवून नंतर सुकवावेत. साठवणीसाठी वापरलेली कात्री 15 मिली सोडियम हैपो क्लोराईड प्रति लिटर पाण्यातून निर्जंतुक करून घ्यावे. जमिनीवर पडलेली व झाडांवर असलेली रोगट फळे गोळा करून त्याची विल्हेवाट लावून बागेत स्वच्छता ठेवावी.

2- शेंडे मर रोग

 अनेकविध प्रकारचे रोगजंतू, सुत्रकृमी, अन्नद्रव्यांची कमतरता, बागेत जास्त काळ पाणी साचणे या घटकांच्या परिणामामुळे शेंडे मर रोगाचा प्रादुर्भाव होतो. जुन्या व दुर्लक्षित बागेत या व्याधीचे प्रमाण खूप जास्त प्रमाणात आढळते.नवीन पक व फांद्या वरून खालपर्यंत सुकायला सुरुवात होते. त्यावर पांढरट वाढ होऊन बुरशीचे काळसर ठिपके दिसू लागतात. बुरशीच्या प्रादुर्भावामुळे पानांवर सुरुवातीला हिरवट काळसर ठिपके पडून नंतर पानगळ सुरू होते.फांदयाचीमर बुंद्यापर्यंत  पर्यंत जाऊन डायबॅकची लक्षणे दिसू लागतात. झाडाच्या पेशीमध्ये बुरशी निश्चल अवस्थेत वास्तव्य करते. अशा पेशी जेव्हा अशक्त होतात किंवा मरतात तेव्हा अशा पेशी  सक्रिय होतात.

 

 व्यवस्थापन

 जुन्या किंवा दुर्लक्षित बागेचे व्यवस्थापन सुधारावे. व्यवस्थापनात पुरेसे सिंचन, योग्य खतांची मात्रा, इतर कीड रोगांचे नियंत्रण महत्त्वाचे असते. पावसाळ्यापूर्वी व नंतर रोगग्रस्त फांद्या छाटून त्या ठिकाणी बोर्डो पेस्ट लावावी. तसेच आंबिया बहर घेताना प्रत्येक वेळेस झाडातील शेंडेमर ग्रस्त फांद्यांची छाटणी करून घ्यावी. छाटणीसाठी वापरलेली कात्री व  अवजारे सोडियम हैपो क्लोराईड 15 मिली प्रति लिटर पाणी वापरून निर्जंतुक करून घ्यावे. झाडावर 10 ग्रॅम कार्बेन्डाझिम किंवा 25 ग्रॅम मॅन्कोझेब किंवा 30 ग्रॅम कॉपर ऑक्‍सिक्‍लोराईड प्रति 10 लिटर पाण्यात मिसळून आलटून-पालटून तीन ते चार फवारण्या केल्यास फायदा होतो.