गीर, साहिवाल सारख्या देशी जातीच्या गाईंचे संगोपन करण्याआधी तुम्हाला विचार करावा लागणार नाही की गाय शुद्ध आहे की संकरीत नाही. देशी गायींच्या संवर्धनासाठी शास्त्रज्ञांनी सिंगल पॉलिमॉर्फिझम (एसएनपी) आधारित 'इंडिगऊ' चीप विकसित केली आहे. ज्याच्या मदतीने देशी गायी ओळखणे सोपे होईल. गेल्या काही वर्षांत पुन्हा एकदा लोकांचा कल देशी गाईंकडे वाढला आहे, पण इतक्या वर्षात देशी आणि विदेशी गायींच्या संकरितने जातीही बिघडल्या आहेत.

या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी, जैव तंत्रज्ञान विभाग, हैदराबादच्या राष्ट्रीय प्राणी जैव तंत्रज्ञान संस्था (NAIB) च्या शास्त्रज्ञांच्या अथक प्रयत्नांनी ही स्वदेशी चिप विकसित केली गेली आहे. केंद्रीय राज्यमंत्री डॉ जितेंद्र सिंह यांनी 13 ऑगस्ट रोजी गीर, कांकरेज, साहिवाल, अंगोल इत्यादी देशी प्राण्यांच्या शुद्ध जातींना संरक्षण देण्यासाठी भारताची पहिली एकल पॉलीमॉर्फिझम (एसएनपी) आधारित चिप 'इंडिगऊ' लाँच करण्यात आली आहे.

हेही वाचा : दुग्ध व्यवसायासाठी थारपारकर जातीच्या गायीचे करा पालन; दररोज 20 लिटर दूध देण्यास आहे सक्षम

नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ अॅनिमल बायोटेक्नॉलॉजीचे शास्त्रज्ञ डॉ.सुबीर मजुमदार यांनी 'इंडिगऊ' चिप सांगताना म्हणाले की,
“भारतात गायींच्या अनेक देशी जाती आहेत, ज्यात उष्णता सहन करण्याची क्षमता आहे, तर परदेशी गायींच्या बाबतीत असे नाही. तापमानात किंचित वाढ झाल्यामुळे गाय आजारी पडत असतात. ज्याप्रमाणे ग्लोबल वॉर्मिंग आहे, त्याचप्रमाणे इतर देशांचे लोकही म्हणतात की गाई इथली उष्णता कशी सहन करतात. भारतात बऱ्याच देशी जाती आहेत, त्या सर्वांची काही वैशिष्ट्ये आहेत, काही उन्हाळ्यातही तर काही दुष्काळातही टिकतात. गायीची वैशिष्ट्ये काहीही असली तरी ती फक्त त्यांच्या आयुष्यात असतात"पण आम्ही या देशी जाती गमावत आहोत, कारण कृत्रिम रेतन करून दुसऱ्या जातीचे शुक्राणू दुसऱ्या गाईमध्ये टाकले जातात.

 

गायींचे कृत्रिम रेतन देखील परदेशी गायींच्या शुक्राणूंसह केले गेले, त्याचे काय झाले की संकरित जाती जन्माला आल्या. परंतु त्यांच्याकडे अनेक कमतरता आहेत, जसे की ते उष्णता सहन करू शकत नाहीत, ते खूप लवकर आजारी पडतात. या वाईट जाती देखील शेतकऱ्यांसाठी एक ओझे बनतात, कारण हळूहळू गायींच्या जाती खराब होत आहेत, डॉ. मजुमदार पुढे स्पष्ट करतात. भारतीय पशुवैद्यकीय संशोधन संस्था, बरेलीच्या शास्त्रज्ञांनी देशी आणि संकरित गायींवर अनेक वर्षांच्या संशोधनानंतर शोध लावला होता. त्या देशी जातीच्या गाई सहजपणे सर्व प्रकारच्या हवामानाशी जुळवून घेतात. हवामान बदलामुळे देशी जातीच्या गाई (गीर, साहिवाल आणि थारपारकर) वाढत्या उष्णतेमध्ये क्रॉस ब्रीड गायींपेक्षा जास्त तापमान सहन करू शकतील.

हेही वाचा : जनावरांची चोरी अन् आहारावरील नियंत्रणासाठी फायदेशीर आहे रेडिओ फ्रिक्वेन्सी आयडेन्टिटी

देशात साहिवाल (पंजाब), हरियाणा (हरियाणा), गिर (गुजरात), लाल सिंधी (उत्तराखंड), माळवी (मालवा, मध्य प्रदेश), देवणी (मराठवाडा महाराष्ट्र), लाल कंधारी (बीड, महाराष्ट्र) राठी (राजस्थान), नागोरी (महाराष्ट्र) येथे राजस्थान), खिल्लारी (महाराष्ट्र), वेचूर (केरळ), थारपारकर (राजस्थान), अंगोल (आंध्र प्रदेश), कांकरेज (गुजरात) अशा 43 पेक्षा अधिक देशी गायी आहेत.

गायींचे जंतू प्लाझम कुठेतरी नष्ट होऊ नये म्हणून ही चिप विकसित करण्यात आली आहे. तसेच आम्ही गायींचा डीएनए अधिकाधिक घेतला नाही, आम्ही त्याला सिंगल न्यूक्लियर पॉलिमॉर्फिझम म्हणतो, जर कोणत्याही एका ठिकाणी उत्परिवर्तन झाले तर ते लगेच कळेल. ते तयार करण्यासाठी, आम्ही अमेरिकेची मदतही घेतली जी आधीच त्यावर काम करत होती.

 

ही चिप कशी काम करते आणि ती गायींचे संरक्षण कसे करेल याबद्दल डॉ सुबीर म्हणतात, "यामध्ये आम्ही गायीच्या रक्ताची तपासणी करू पण तुमच्या समोर 100 गाई आहेत, यामध्ये चाचणी केल्यावर हे समजेल की कोणती शुद्ध जातीची आहे आणि कोणती संकरित जातीची आहे. कारण बऱ्याच वेळा गाय शुद्ध किंवा संकरित दिसत नाही, त्यामुळे याच्या मदतीने आपण संकरित आणि शुद्ध जाती ओळखू शकतो, त्याच्या मदतीने आपण देशी गायींचे संवर्धन करू शकतो.