Open Pollinated Seeds: देशात आजही असे अनेक शेतकरी (Farmers) आहेत जे पारंपरिक शेती (Traditional farming) करत आहेत. रासायनिक खतांचा वापर न करता ते सेंद्रिय शेती (Organic farming) करण्यावर अधिक भर देत आहेत. शेण, गोमूत्र आणि कडुलिंबापासून देशी बियाण्यांपर्यंत शाश्वत शेती करत आहेत. मात्र आता बाजारात आधुनिक पद्धतीने तयार केलेले बियाणे (seed) येत आहे.

काळ बदलल्याने शेतीचे नवीन तंत्र वापरले जाऊ लागले. देशी बियाण्यांच्या जागी शेण आणि मूत्र रासायनिक खते आणि कीटकनाशके, तसेच संकरित बियाणे वापरण्यात आले.

अर्थात, यातील अनेक बदल ही काळाची गरज आहे, ज्याचा शोध हवामान बदलादरम्यान शेतीवर उपाय म्हणून शोधण्यात आला आहे. या बदलांमध्ये शेतकऱ्यांमध्ये बियाण्यांबाबत विविध गैरसमज आहेत.

काही लोक संकरित बियाणे अधिक चांगले मानतात, तर जुने शेतकरी अजूनही देशी बियाण्यांच्या वापराला महत्त्व देतात. तज्ज्ञांच्या मते देशी बियाणे हा शाश्वत शेतीचा पाया आहे, मात्र हवामान बदलाचे दुष्परिणाम लक्षात घेऊन संकरित बियाण्यांची रचना करण्यात येत आहे.

शेतकरी कोणत्या बियाण्यापासून पेरणी करतात यावर ते पूर्णपणे अवलंबून असते, परंतु बियाण्यांमधील फरक जाणून घेतल्यास शेतकरी आजच्या काळानुसार शेती करू शकतात.

देशी-हायब्रीड बियाणे

माती परीक्षणाच्या आधारे देशी बियाणे (indigenous seeds) व संकरित बियाणे (hybrid seed) वापरावे, असे कृषी तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. ते बियाणे लागवडीसाठी निवडावे, जे हवामानाला साजेसे उत्पादन देऊ शकतील, तसेच आरोग्यासाठीही चांगले असतील. ही सर्व वैशिष्ट्ये संकरित आणि खुल्या परागणित बियाण्यांमध्ये आहेत, परंतु देशी बियांमध्ये काही वैशिष्ट्ये आहेत, ज्यामुळे ते इतर बियाण्यांपेक्षा वेगळे आहे.

Big Breaking: माजी मुख्यमंत्री मुलायमसिंह यादव यांचे निधन; ८२ व्या वर्षी घेतला अखेरचा श्वास

देशी बिया काय आहेत

देशी बियाण्यांना वैज्ञानिक भाषेत ओपन परागकण बियाणे असेही म्हणतात. हे बियाणे कोणत्याही प्रयोगशाळेत किंवा कारखान्यात बनवले जात नसून पिकाच्या उत्पन्नापासून वाचवले जाते. या बिया देखील खास आहेत कारण मधमाश्या त्यामध्ये परागणाचे काम सहजपणे करतात, ज्यामुळे प्रत्येक कापणीनंतर त्यांची गुणवत्ता नैसर्गिकरित्या वाढते.

1.त्यांच्यासोबत पेरणी केल्यावर पिकांचे उत्पादन तसेच रोग प्रतिकारशक्तीही सुधारते.
2.या बियांची रचना नैसर्गिकरित्या केली जाते, ज्यामध्ये अनुकूल कीटकांच्या परागीकरणामुळे गुणवत्ता सुधारली जाते आणि अशा प्रकारे बियाणे जतन केले जाते आणि पुढील पिढीकडे जाते.
3.अर्थात खुल्या परागणित बियाण्यांचे उत्पादन संकरित बियाण्यांपेक्षा कमी असले तरी गुणवत्तेच्या बाबतीत ते खूप पुढे आहेत.
4.जेव्हा देशी बियाणे पेरले जाते तेव्हा गोठणे चांगल्या प्रकारे होते आणि झाडांच्या वाढीपासून पिकांच्या उत्पादनापर्यंत ते देखील सुरक्षितपणे केले जाते.
5.या बियांमध्ये कीड आणि रोगांशी लढण्याची फारशी क्षमता नसते, परंतु संकरित पिकापेक्षा चव चांगली असते.
6.संकरित बियाण्यांच्या तुलनेत देशी बियाणे खूपच स्वस्त आणि सहज उपलब्ध आहेत. पेरणीपूर्वी बीजप्रक्रिया केल्यास लागवडीचे धोके कमी होतात.

राज्यात मुसळधार मान्सूनचे सत्र सुरूच! या भागांना यलो अलर्ट जारी

हायब्रीड म्हणजे संकरित बियाणांचा प्रभाव

संकरित म्हणजे संकरित बियाणे कृत्रिमरीत्या तयार केले जातात. या बिया दोन किंवा अधिक बीज-वनस्पतींच्या क्रॉस-परागीकरणातून बनविल्या जातात, त्यामुळे एकाच बियामध्ये दोन जातींचे गुणधर्म येतात, शास्त्रज्ञांनी या बियांची तीन श्रेणींमध्ये विभागणी केली आहे.

ज्यामध्ये पहिल्या पिढीतील बिया F1 आहेत. दुसऱ्या पिढीच्या बिया. तिसऱ्या पिढीच्या बियांना F2 आणि तिसऱ्या पिढीच्या बियांना F3 म्हणतात. हे बियाणे मजबूत असून देशी बियाण्यांपेक्षा जास्त उत्पादन देतात.

1.संकरित म्हणजे दोन किंवा अधिक बियांचे गुण संकरित बियाण्यांमध्ये येतात, त्यामुळे ते महागही असतात.
2.या बियांमध्ये कीड आणि रोगांचा प्रतिकार तर असतोच, त्याचप्रमाणे काही संकरित वाण हवामानाचा प्रकोपही सहन करू शकतात.
3.या बियांची रचना प्रयोगशाळेत वैज्ञानिक तंत्राने केली जाते, त्यामुळे उत्पादनाची गुणवत्ता आणि चव कमी होते.

महत्वाच्या बातम्या:
शेतकऱ्यांनो द्या लक्ष! या कागदपत्रांशिवाय पीक विमा मिळणार नाही; जाणून घ्या सविस्तर
लाभार्थ्यांनो पीएम किसान योजनेचा 12 वा हप्ता येणार की नाही? जाणून घ्या सविस्तर...