फॉस्फेट युक्त समृद्ध सेंद्रिय खते

फॉस्फेट युक्त समृद्ध सेंद्रिय खते

फॉस्फरस सर्व वनस्पतींना आवश्यक आहे परंतु ते जमिनीत मर्यादित आहे, शेतीमध्ये समस्या निर्माण करतात अनेक भागात पीक उत्पादनासाठी इच्छित असलेल्या वनस्पतींच्या विस्तृत वाढीसाठी मातीमध्ये फॉस्फरस जोडणे आवश्यक आहे. एकोणिसाव्या शतकाच्या मध्यात इंग्लंडमधील रोथमस्टेड प्रायोगिक स्टेशनवर झालेल्या संशोधनानंतर फॉस्फरस पहिल्यांदा सिंगल सुपर फॉस्फेटच्या स्वरूपात खत म्हणून जोडण्यात आले . सिंगल सुपर फॉस्फेट हे मोनोकॅल्शियम फॉस्फेट आणि जिप्समच्या स्वरूपात फॉस्फेट असलेले नॉन-नायट्रोजन खत आहे जे फॉस्फेट पूरक आणि मातीची क्षारता कमी करण्यासाठी अल्कली मातीसाठी सर्वात योग्य आहे जग आज सुमारे 140 दशलक्ष टन उच्च दर्जाचे रॉक फॉस्फेट खनिज वापरते, त्यापैकी 90% डायमोनियम फॉस्फेटच्या उत्पादनात जाते.

रासायनिक खतांचा जास्त वापर केल्याने शेतीचे उत्पादन कमी होते कारण रसायने मातीतील नैसर्गिक वनस्पती आणि प्राणी नष्ट करतात. जेव्हा डायमोनियम किंवा सिंगल सुपर फॉस्फेट जमिनीवर लावले जाते तेव्हा फक्त 30% फॉस्फरस वनस्पती वापरतात, तर उर्वरित फॉस्फरस अशा स्वरूपात बदलतात ज्याचा वापर पिकांसाठी करता येत नाही, ही घटना मृदा शास्त्रज्ञांना फॉस्फेट समस्या म्हणून ओळखली जाते .फॉस्फेट समृद्ध सेंद्रिय खत उच्च दर्जाचे (32% P2O5 +/- 2%) रॉक फॉस्फेट अतिशय बारीक आकारात (54 मायक्रॉन पेक्षा 80% बारीक) सह-कंपोस्टिंगद्वारे तयार केले जाते. रॉक फॉस्फेट जितके बारीक असेल तितकी फॉस्फेट समृद्ध सेंद्रिय खताची कृषी कार्यक्षमता चांगली असते. संशोधन असे सूचित करते की हा पदार्थ रासायनिक खतांचा वापर करण्यापेक्षा जमिनीत फॉस्फरस जोडण्याचा अधिक कार्यक्षम मार्ग असू शकतो. फॉस्फेट समृध्द सेंद्रिय खताचे इतर फायदे असे आहेत की ते उपचार केलेल्या क्षेत्रामध्ये लागवड केलेल्या दुसऱ्या पिकास पहिल्या प्रमाणेच कार्यक्षमतेने फॉस्फरसचा पुरवठा करते आणि बायोगॅस प्लांट्सच्या विसर्जनातून मिळालेल्या आम्लयुक्त कचऱ्याचा वापर करून ते तयार केले जाऊ शकते. 

रॉक फॉस्फेट खनिजातील फॉस्फरस मुख्यतः ट्रायकेल्शियम फॉस्फेटच्या स्वरूपात असतो , जो पाण्यात विरघळणारा असतो . जमिनीत फॉस्फरसचे विघटन 5.5 आणि 7 दरम्यान pH वर सर्वात अनुकूल असते. [५] अॅल्युमिनियम , लोह आणि मॅंगनीजचे आयन स्थानिक pH 5.5 च्या खाली ठेवून फॉस्फरसचे विघटन रोखतात आणि मॅग्नेशियम आणि कॅल्शियम आयन pH 7 च्या खाली जाण्यापासून रोखतात, त्याच्या स्थिर रेणूमधून फॉस्फरसचे प्रकाशन प्रतिबंधित करते. [५] सूक्ष्मजीव सेंद्रिय ऍसिड तयार करतात, ज्यामुळे फॉस्फरसचे रॉक फॉस्फेट धूलिकण जमिनीत मंद विरघळते, ज्यामुळे वनस्पतीच्या मुळांद्वारे अधिक फॉस्फरस शोषला जातो. सेंद्रिय खत इतर घटकांचे आयन फॉस्फरसला अघुलनशील स्वरूपात बंद करण्यापासून रोखू शकते. फॉस्फेट वर्धित सेंद्रिय खतातील फॉस्फरस हे पाण्यात विरघळणारे आहे, त्यामुळे ते जमिनीच्या पाण्यात वाहून जात नाही किंवा वाहून जात नाही फॉस्फेट समृद्ध सेंद्रिय खतासाठी बहुतेक फॉस्फेट खडकांचा वापर केला जाऊ शकतो.

पूर्वी असे मानले जात होते की ज्या खडकांमध्ये सायट्रिक ऍसिड विरघळणारे फॉस्फेट आहे आणि ते गाळाचे मूळ आहे . ज्वालामुखीच्या उत्पत्तीच्या खडकांचा वापर केला जाऊ शकतो जोपर्यंत ते अगदी बारीक आकाराचे असतात.C:N प्रमाण 30:1 किंवा त्याहून कमी करून सेंद्रिय खत शेतीमध्ये वापरण्यासाठी योग्यरित्या तयार केले पाहिजे. अल्कधर्मी आणि आम्लयुक्त मातींना फॉस्फरसचे भिन्न गुणोत्तर आवश्यक असते.फॉस्फेट समृद्ध सेंद्रिय खत हे हिरवे रसायन फॉस्फेटिक खत म्हणून ओळखले जाते . तांबे , जस्त आणि कोबाल्ट सारख्या सूक्ष्म पोषक घटक असलेल्या पाण्यात विरघळणाऱ्या स्वरूपात नैसर्गिक खनिजे किंवा कृत्रिम ऑक्साईड जोडल्यास फॉस्फेट समृद्ध सेंद्रिय खताची कार्यक्षमता सुधारू शकते. ऍझोला सारख्या नायट्रोजनचे नैसर्गिक स्रोत वापरणे पर्यावरणाच्या दृष्टीने अधिक योग्य असू शकते.