डॉ.आदिनाथ ताकटे

कोरडवाहू पीक म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या ज्वारी या पिकाची लागवड राज्यांत दिवसेंदिवस घटत चालली आहे.पीक काढणीसाठी मजुरीचा वाढता खर्च आणि पक्षांपासून संरक्षण ही महत्वाची कारण असली तरी गेल्या पाच वर्षापासून सात्यत्याने परतीचा पाऊस मोठया प्रमाणात पडल्यामुळे शेतकरी द्राक्ष, ऊस ,भाजीपाला या पिकांकडे वळले आहेत.राज्यांत कृषि पर्यटन व्यवसाय मोठया प्रमाणात वाढत चालल्याने पर्यटनामध्ये हुरडा पार्टीचे प्रस्थ वाढत चालले आहे आणि त्यामुळे हुरडयाला राज्यांत आणि राज्याबाहेर मोठया प्रमाणात मागणी असल्याने राज्यांत ज्वारी हुरडा लागवड क्षेत्रात मोठया प्रमाणात वाढ होताना दिसत आहे.

साधारणपणे मकर संक्रांतीपासून हुरडा निघण्यास सुरुवात होते.राज्यांत हुरडा सिझन ४५ ते ६० दिवस चालतो. हुरडा चवीस सरस, गोड, मऊ, भाजलेल्या हिरव्या दाण्याचा हुरडा पर्यटकांना आकर्षित करत आहे. हिरव्या दाण्याचा हुरडा अतिशय स्वादिष्ट लागतो, कारण त्यावेळेला या दान्यामध्ये मुक्त अमिनो आम्ले, साखर, विद्राव्य प्रथिने, जीवनसत्वे यांचे प्रमाण अधिक असून पिष्टमय पदार्थांचे प्रमाण कमी असते,त्यामुळे असे दाणे गोवऱ्यांच्या आचेवर भाजले असता दाण्यातील विविध रासायनिक घटकांची विशिष्ट रासायनिक प्रक्रिया होउन कॅरमलायझेशनमुळे दाण्यास एक प्रकारची स्वादिष्ट चव प्रप्त होते.अशामध्ये लिंबू,मीठ,साखर ,तिखट मसाला यासारखे पदार्थ वापरून त्यांची चव द्विगुणीत करता येते. खास हुरडयासाठी गोडसर रसाळ आणि भरपूर दाणे असणारे वाण राज्यातील कृषि विद्यापीठांनी निर्माण केले आहेत .

ज्वारी हुरडा महत्व:
*तंतुमय पदार्थांने संतृप्त
*लोह ,झिंक ,कॅल्शियम,फॉस्फरस यांनी समृद्ध 

हुरडयाचे सुधारीत वाण
महात्मा फुले कृषि विदयापीठ ,राहुरी यांनी विकसित केलेले वाण
फुले मधुर (आर एस एस जी व्ही -४६)
*प्रसारण वर्ष २०१४
*उत्कृष्ट प्रतिचा व चवदार हुरडा
*या वाणाचे खोड मध्यम,गोड ,रसरशीत
*हा वाण उंच व पालेदार
*हुरडा अवस्था येण्यास ९३ ते ९८ दिवस लागतात
*हुरडा अवस्थेत दाणे सहज सुटण्याचे प्रमाण हे ९५ टक्के पेक्षा जास्त
*खोडमाशी किडीस ,खडखड्या रोगास प्रतिकारक
*अवर्षणास प्रतिकारक
*हुरडयाचे उत्पादन ३०-३५ क़्वि./हे.
*कडब्याचे उत्पादन ६५ ते ७० क्विंटल/ हेक्टरी

फुले उत्तरा :
*प्रसारण वर्ष २००५
*स्थानिक वाणांतून निवड पद्धतीने विकसित
*हुरड्याची अवस्था येण्यास ९०-१०० दिवस
*भोंडातून दाणे सहज बाहेर पडतात
*सरासरी ७०-९० ग्रॅम इतका हुरडा मिळतो.
*हुरडा चवीस सरस अत्यंत गोड,
*ताटेही गोड असल्याने जनावरे कडबा चवीने खातात.
*कणीस गोलाकार,मध्यम घट्ट
*मध्यम उंचीचा,पाने पालेदार
*खोड मध्यम ,गोड रसरशीत
*खोडमाशी व खडखड्या रोगास प्रतिकारक्षम
*हुरडा उत्पादन २०-२५ क्विंटल प्रती हेक्टरी
*कडब्याचे उत्पादन- ५५ते ६० क्विंटल प्रती हेक्टरी

वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषि विदयापीठ ,परभणी
एसजीएस ८-४
*हुरडा रुचकर आणि गोड
*हुरडयाची प्रत उत्तम
*कणसातून दाणे सहजरीत्या वेगळे होतात
*इतर हुरडयाच्या वाणापेक्षा याचा दाना टपोरा
*हुरडा उत्पादन १५-१६ क्विंटल प्रती हेक्टरी
कडब्याचे उत्पादन ७०-७५ क्विंटल प्रती हेक्टरी

परभणी वसंत (पीव्हीआरएसजी १०१)
*प्रसारण वर्ष २०२१
*खाण्यास चवदार,गोड,मऊ
*कणसातून दाणे सहजरीत्या वेगळे होतात
*हुरड्याची अवस्था येण्यास ९५ दिवस
*खोडमाशी ,खोड कीड व खडखड्या रोगास सहनशील
*दाण्याची आणि कडब्याची प्रत उत्तम
*हुरडा उत्पादन ३४ क्विंटल प्रती हेक्टरी
*कडब्याचे उत्पादन १३३-१३५ क्विंटल प्रती हेक्टरी
*मराठवाडा विभागासाठी शिफारस

पंजाबराव देशमुख कृषि विदयापीठ ,अकोला
ट्रॉम्बे अकोला सुरुची (टी ए के पी एस -५)
*प्रसारण वर्ष २०२२
*मळनीस अतिशय सुलभ
*हुरडयाची प्रत उत्तम,चवदार
*हुरडा तयार होण्याचा कालावधी ९१ दिवस
*हुरडयाचे उत्पादन ४३ क्विंटल
*हिरवा चारा उत्पादन ११० क्विंटल
*महाराष्ट्रासाठी प्रसारित

खरीप हंगामातील हुरडा वाण
पी डीके.व्ही कार्तिकी ( वाणी १०३)
*हुरडा चवदार आणि गोड
*हुरडा ८२-८४ दिवसांत तयार
*मीज माशीच्या प्रादुर्भावाला बळी पडत नाही
*हुरडा उत्पन्न ४२ - ४३ क्विंटल प्रती हेक्टरी
*विदर्भासाठी प्रसारित

पी.के व्ही अश्विनी( वाणी ११/६) :
*८२ ते ८४ दिवसांत हुरडा तयार
*हुरडा मळणीस सुलभ
*हुरडा अधिक गोड व चवदार
*दाण्यात साखरेचे प्रमाण अधिक
*मीज माशी प्रतिकारक
*हुरडा उत्पादन ४२-४३ क्विंटल प्रती हेक्टरी

स्थानिक वाण: सुरती,गूळभेंडी ,कुची कुची,काळी दगडी ,वाणी,मालदांडी

हुरडा ज्वारी लागवड तंत्रज्ञान
जमीन - मध्यम ते भारी, पाण्याचा योग्य निचरा होणारी

पूर्व मशागत & मृद व जलसंधारण -
रब्बी हंगामात हुरडा वाणाची पेरणीकरण्यासाठी मशागत करावी. ज्वारी पेरणीपूर्वी जानिनीची नांगरटकेल्यास जमिनीत पाणी मुरण्यास मदत होते.त्याकरिता पावसाचे पाणी साठवून ठेवण्यासाठी जमिनीची बांध बंदिस्ती करावी. सारा यंत्राने वाफे पाडून त्यामध्ये बळीराम नांगराने बांधणी करावी.त्यमुळे पावसाचे पाणी पूर्णपणे वाफ्यात साचून जमिनीत मुरण्यास मदत होते.