वेदकाळातील ज्ञानी ऋषीमुनींनी सूर्यनमस्काराची परंपरा आपल्याला लाभली आहे. सूर्य हे आध्यात्मिक चेतनेचे प्रतीक आहे. प्राचीन काळी सूर्यपूजेचा नियम दैनंदिन कामाच्या स्वरूपात होता. योगामध्ये, सूर्याचे प्रतिनिधित्व पिंगळा किंवा सूर्य नाडीद्वारे केले जाते. सूर्य नाडी हे जीवन-वाहन आहे, जे जीवन शक्ती वाहून नेते. आसनांचा हा गट हठयोगाचा पारंपारिक भाग मानला जात नाही, कारण ते नंतर मूळ आसनांच्या मालिकेत समाविष्ट केले गेले.शरीराचे सर्व सांधे आणि स्नायू सैल आणि ताणण्याचा आणि अंतर्गत अवयवांना मालिश करण्याचा हा एक प्रभावी मार्ग आहे. त्याच्या बहुमुखी गुणवत्तेने आणि उपयुक्ततेने ती निरोगी, जोमदार आणि सक्रिय जीवनासाठी, तसेच आध्यात्मिक प्रबोधन आणि चेतनेच्या विकासासाठी एक अतिशय उपयुक्त पद्धत म्हणून स्थापित केली आहे. सूर्यनमस्कार ही एक संपूर्ण आध्यात्मिक साधना आहे, कारण त्यात आसन, प्राणायाम, मंत्र आणि ध्यान या पद्धतींचा समावेश आहे. सकाळी व्यायामाचा सराव सुरू करण्यासाठी हा सर्वोत्तम आसन-समूह आहे. सूर्यनमस्काराचा शरीरातील पिंगळा नाडीतून वाहणाऱ्या सौरऊर्जेवर शक्तिशाली प्रभाव पडतो.

सूर्यनमस्काराच्या नियमित सरावाने, पिंगळा नाडीचा प्रवाह नियमित होतो, मग ती कमी क्रियाशील असो वा अतिक्रियाशील. पिंगळा प्रवाह नियमित झाल्यामुळे मानसिक आणि शारीरिक पातळीवर ऊर्जा संतुलित होते. सूर्यनमस्कार सूक्ष्म ऊर्जा, प्राण उत्पन्न करतो, जे मानसिक शरीर सक्रिय करते. त्यांचा सतत तालबद्ध क्रमाने सराव केल्याने विश्वाची सुसंवाद, दिवसाचे चोवीस तास, वर्षातील बारा राशी आणि शरीराच्या जैविक लय प्रतिबिंबित होतात. आकार आणि ताल यांचे हे संयोजन शरीर आणि मनामध्ये एक परिवर्तनीय शक्ती निर्माण करते, एक परिपूर्ण आणि अधिक गतिमान जीवन तयार करते.सूर्यनमस्कार करण्यापूर्वी तयारी सूर्यनमस्काराचा सराव सुरू करण्यापूर्वी, त्याच्या सात मूलभूत शारीरिक स्थितींसाठी दिलेल्या मर्यादा जाणून घ्या, आणि तुम्ही त्या आरामात करू शकता याची खात्री करा. काही स्टेप्स मध्ये फॉरवर्ड बेंडिंग(पुढे वाकणे) विभागात पादहस्तासनाच्या भिन्नता म्हणून दिले आहेत. तसेच काही स्टेप्स वज्रासन आणि बॅक बेंडिंग (पाठीमाणे वाकणे) आसनांच्या विभागांमध्ये 4 आणि 7 पोझिशन्स स्वतंत्रपणे दिलेली आहेत. 8 ते 12 च्या बाबतीत, पहिल्या पाच पोझिशन्स उलट क्रमाने करायच्या आहेत.

सूर्यनमस्कार करण्याच्या मर्यादा ताप, जास्त सूज, व्रण (गळू) किंवा पुरळ (लाल पुरळ) असल्यास सूर्यनमस्काराचा सराव ताबडतोब बंद करावा. शरीरात विषारी पदार्थांचे प्रमाण जास्त असल्याने ही लक्षणे दिसू शकतात. हे विषारी घटक काढून टाकल्यानंतर, सराव पुन्हा सुरू केला जाऊ शकतो. सूर्यनमस्कारामध्ये शरीराच्या अर्ध्या वाकलेल्या स्थितींचा समावेश होतो, त्यामुळे डोके तोंडी आसनांसाठीची खबरदारी येथे लागू आहे. ज्यांना उच्च रक्तदाब किंवा हृदय-धमनी रोग आहे किंवा ज्यांना हृदयविकाराचा झटका आला आहे त्यांनी सूर्यनमस्कार करू नये, कारण ते अशक्त हृदय किंवा रक्तवाहिनी प्रणालीला जास्त उत्तेजित करू शकते किंवा खराब करू शकते. हर्निया किंवा आतड्यांसंबंधी रोगात तसेच क्षयरोग असलेल्यांसाठी देखील ही पद्धत प्रतिबंधित आहे. ज्यांना पाठीच्या समस्या आहेत त्यांनी हा सराव सुरू करण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा. स्लिप डिस्क आणि सायटिका ग्रस्त लोकांना पर्यायी आसनांचा अधिक फायदा होऊ शकतो. मासिक पाळी सुरू होण्याच्या वेळी हा सराव करू नये.

जर कोणताही प्रतिकूल परिणाम दिसून आला नाही, तर हंगामाच्या शेवटी सराव पुन्हा सुरू केला जाऊ शकतो. गर्भधारणा झाल्यानंतर बाराव्या आठवड्याच्या सुरूवातीस हा व्यायाम काही सावधगिरीने करता येतो. प्रसूतीनंतर चाळीस दिवसांनी हा सराव पुन्हा सुरू करता येतो, जेणेकरून गर्भाशयाच्या स्नायूंना पुन्हा ताकद मिळते.सूर्यनमस्काराचे फायदे सूर्यनमस्काराच्या पूर्ण सरावाने अनेक प्रकारचे फायदे मिळतात. हे पाठ मजबूत करते आणि चयापचय संतुलित करते. हे प्रजनन, रक्ताभिसरण, श्वसन आणि पाचक प्रणालींसह सर्व शारीरिक संस्थांना उत्तेजित करते आणि संतुलित करते. अंतःस्रावी ग्रंथींवर त्याचा परिणाम झाल्यामुळे, वाढत्या मुलांमध्ये बालपण आणि पौगंडावस्थेतील संतुलन बिघडते. सूर्यनमस्काराच्या शारीरिक हालचालींशी श्वासोच्छवासाची सांगड घातल्याने अभ्यासकाला दररोज किमान काही मिनिटे खोल आणि लयबद्धपणे श्वास घेण्याची संधी मिळते, ज्यामुळे मेंदूला ताजे, ऑक्सिजनयुक्त रक्त मिळते. परिणामी, मानसिक स्पष्टता वाढते. सूर्यनमस्काराचा सराव करण्यासाठी सर्वात योग्य वेळ म्हणजे सूर्योदयाची वेळ. सकाळ हा दिवसाचा सर्वात शांत वेळ असतो. जेव्हा शक्य असेल तेव्हा सूर्योदयाच्या वेळी सूर्याकडे तोंड करून मोकळ्या हवेत सराव करा. तुमचे पोट रिकामे असल्यास सूर्यनमस्काराचा सराव केव्हाही करता येतो.

सूर्यनमस्कार करतेवेळी काय काळजी घ्यावी… व्यायाम सुरू करण्यापूर्वी, पाय एकत्र ठेवून किंवा थोडेसे वेगळे उभे राहा, हात शरीराच्या बाजूला सैल सोडा. आपले डोळे आरामात बंद करा आणि एकसंध एकक म्हणून संपूर्ण शरीराची जाणीव करा. या अवस्थेत शरीर एका बाजूने दुसरीकडे किंवा मागे पुढे जाऊ शकते. या हालचाली कमी करण्याचा प्रयत्न करा आणि दोन्ही पायांवर शरीराचे वजन समान प्रमाणात विभागून तो संतुलित करा. तुमची जागरुकता तुमच्या पायाच्या तळव्यावर हलवा, जे जमिनीच्या संपर्कात आहेत. तुमचे संपूर्ण शरीर गुरुत्वाकर्षणामुळे खाली पडत आहे असे जाणवा ते ताणले जात आहे आणि जर काही तणाव असेल तर तेही शरीराने जमिनीत ओढले जात आहे. त्याच वेळी, पृथ्वीवरून जीवन शक्ती उत्सर्जित होत आहे आणि ती संपूर्ण व्यक्तिमत्त्वाला उर्जा देत आहे असा अनुभव घ्या. शरीरात जागरुकता आणा आणि मानसिकदृष्ट्या आराम करण्यास सुरुवात करा. डोक्याच्या वरपासून सुरुवात करून, पद्धतशीरपणे सर्व अवयवांपर्यंत जागरूकता घेऊन जा आणि जिथे असेल तिथे तणाव दूर करण्याचा प्रयत्न करा.