कडीपत्ता ही एक सुगंधी भाजीपाला असून त्याचा पाला चमकदार, हिरवागार आहे, याच्या पानांवरून नुसता हात फिरवला तरी हाताला त्याचा सुगंध येतो एवढा सुवासिक आहे. याच्या पानांमध्ये तेलाचे प्रमाण (उडणद्रव्य) अधिक प्रमाणात आहे. सुगंधा कढीपत्त्यात हरितद्रव्य अधिक असल्याने लोह,चुना,'क' आणि'अ'जीवनसत्त्व,तसेचआयोडिनचेप्रमाणअधिकप्रमाणातआहे.

कढीपत्त्याने कर्करोग होत नाही. मधुमेहाने प्रमाण कमी होते. कोलेस्टोरॉलचे प्रमाण कमी होते. कडीपत्त्याच्या पानात फायबर असल्याने कॅन्सरला प्रतिबंध होतो.कडीपत्ता हा फार गुणकारी असतो. तो काही भाजी आणि आमटीला चांगला वास देण्यापुरता उपयोगाचा नाही. त्याचे अनेक औषधी गुणधर्म आहेत. पण भाजी आमटी खाताना आपण त्याला बाहेर काढून टाकतो म्हणजे त्याच्या औषधी गुणधर्माला आपण मुकतो. म्हणून आयुर्वेदात भाजी आणि आमटीत टाकण्यात आलेला कडीपत्ता काढून न टाकता चावून खाल्ला पाहिजे असे सांगण्यात आले आहे. तसा तो खाल्ला तरच त्याचा औषधी उपयोग आपल्याला होईल. या कडीपाल्याचे अनेक गुणधर्म आहेत. तो पित्तनाशक आहे. कडीपत्ता खाल्ल्याने पित्त कमी होते आणि पचनाचे प्रश्‍न सुटतात. अर्थात कडीपत्ता केवळ आहे तसाच खल्ला तर अनेक उपयोग आहेतच पण त्याचा काढा करून किंवा त्याला अन्य औषधात मिसळून खाल्ल्यासही त्याचे अनेक लाभ आहेत.

मसाला म्हणून सामान्यतः वापरली जाणारी ही पाने प्रत्येक डिशमध्ये एक खास चव घालते. पण नुसत्या कढीपत्त्यावर फक्त चव नसण्यापेक्षा बरेच काही आहे. कर्बोदकांमधे, फायबर, कॅल्शियम, फॉस्फरस, लोह आणि व्हिटॅमिन सी, व्हिटॅमिन ए, व्हिटॅमिन बी, व्हिटॅमिन ई, कढीपत्तांमुळे आपल्या हृदयाच्या कार्यक्षमतेस मदत होते.

 

औषधी गुणधर्म:

• अशक्तपणा कमी ठेवण्यास मदत होते : कढीपत्ता लोह आणि फॉलिक ऍसिडचा  समृद्ध स्रोत आहे. फॉलिक ऍसिडस्  मुख्यत्वे शरीराला लोह शोषून घेण्यास आणि मदत करण्यास जबाबदार असते आणि कडी पत्ता  हा दोन्ही संयुगेचा समृद्ध स्रोत असल्याने अशक्तपणा कमी करण्याचा मदत  होती.
• मधुमेह कमी करण्यास फायदेशीर ठरतो: कढीपत्त्यामुळे शरीरातील इन्सुलिन क्रियाकलापांवर परिणाम होऊन आपल्या रक्तातील साखरेची पातळी कमी होते आणि रक्तातील साखरेची पातळी कमी होते. तसेच पानांमध्ये असलेल्या फायबरचा प्रकार आणि मात्रा रक्तातील साखरेची पातळी कमी करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.
• कढीपत्त्याची पचन सुधारण्यास आणि आपल्या शरीरात चरबी शोषण्याच्या पद्धतीत बदल करण्यासाठी आणि त्याद्वारे वजन कमी करण्यास मदत करण्यासाठी ओळखले जाते.
• रक्तातील कोलेस्टेरॉलची पातळी कमी करण्यास मदत करते: कढीपत्त्यामुळे कोलेस्ट्रॉलचे ऑक्सिडेशन रोखते जे एलडीएल कोलेस्ट्रॉल (खराब कोलेस्ट्रॉल) बनवते. हे यामधून चांगले कोलेस्ट्रॉल (एचडीएल) चे प्रमाण वाढविण्यात मदत करते आणि हृदयरोग आणि एथेरोस्क्लेरोसिससारख्या परिस्थितीपासून आपल्या शरीराचे संरक्षण करते.
• केसावर आजारावर फायदेशीर : खराब झालेले केसांवर उपचार करणे, पातळ केसांचा शाफ्ट बळकट करणे, केस गळणे आणि कोंडा हाताळणे हे देखील कडीपत्ता खूप प्रभाव ठरतो .
• कढीपत्त्याचा डोळा दृष्टीक्षेपावर फायदेशीर परिणाम होतो : लवकर मोतीबिंदू होण्यापासून रोखतात. मुख्यत: कढीपत्त्यामध्ये व्हिटॅमिन ए भरपूर प्रमाणात असते.
• स्मरणशक्ती सुधारन्यास मदत होते : आपल्या आहारात कढीपत्ता एकत्र केल्याने आपल्या स्मरणशक्तीवर फायदेशीर परिणाम होतो. हे अल्झायमर सारख्या क्षीण स्मृती विकारांवर कार्य करण्यास मदत करू शकते.
• कडिपत्याने केस लांब आणि दाट होतात.
• शरीराची कातडी तजेलदार होते. पण आपल्याला चमचमीत खाल्ल्यानंतर अपचन झाले असेल किंवा त्यावर कडीपाल्याचा काढा प्यावा.
• भाजी-आमटीतील कडीपत्ता आवडत नसेल तर तुम्ही कडीपत्त्याचा चहा देखील बनवू शकता. मग सकाळी चहा-कॉफी ऐवजी तुम्ही कडीपत्त्याचा चहा घेऊ शकता. त्याचा मेंदूला अधिक फायदा होईल.

तात्पर्य :

कढीपत्त्याची पाने विविध पदार्थांमध्ये वापरली जातात. त्यामुळे जेव्हा भाव नसेल अथवा भाव. असले तरीही कायमस्वरूपी त्यापासून दर्जेदार असे उत्पादन  मिळण्याचे दृष्टीने या काडिपत्यावर योग्य  प्रकिया करून ते  देशभरातील शहरी मार्केटमध्ये विकली गेली तर ज्यामुळे उत्पादकांना अधिक परतावा मिळेल आणि ग्राहकांना फायदेशीर ठरतील

लेखक:

एकनाथ शिंदे, शुभम पवार व सचिन गिरी

अन्न प्रक्रिया तंत्रज्ञान विभाग,अन्नतंत्रज्ञान महाविद्यालय,

वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ परभणी, ४३१-४०२