Animal Husbandry: भारतात दुग्धव्यवसाय (Dairying) मोठ्या प्रमाणात केला जात आहे. शेती सोबत पशुपालन व्यवसायाला (Animal husbandry business) भारतामध्ये बळकटी मिळत आहे. मात्र काही वेळा जनावरांच्या दुधात वाढ व्हावी यासाठी वेगवेगळ्या चाऱ्याचा समावेश केला जातो. मात्र या चाऱ्यामधून जनावरांना विषबाधा होऊ शकते.

दुग्धोत्पादनासाठी ग्रीन फीड (Green feed) हे दुभत्या जनावरांना चांगल्या प्रमाणात आणि चांगल्या दर्जाचे दूध तयार करण्यासाठी दिले जाते. जनावरांना दररोज 15 ते 20 किलो पशुखाद्य दिल्यास त्यांची पचनशक्ती चांगली राहते आणि त्यांची रोगप्रतिकारशक्ती मजबूत होते.

विशेषत: उन्हाळ्यात हिरवा चारा जनावरांची पाण्याची कमतरता देखील पूर्ण करतो आणि त्यांची चपळता वाढवतो, परंतु तुम्हाला माहित आहे का की हिरव्या चाऱ्यामध्ये विषारी घटक (Toxic ingredients in fodder) देखील असतात, जे जनावरांसाठी खूप फायदेशीर आहेत. आजारी होऊ शकतात.

या विषारी घटकांमुळे दुधाच्या गुणवत्तेसोबतच जनावरांच्या आरोग्यालाही खूप हानी पोहोचते, त्यामुळे जनावरांना हिरवा चारा (green fodder) देण्यापूर्वी चाऱ्याची नीट चाचणी करणे आवश्यक आहे.

चारा विषारी का होतो?

वास्तविक हिरव्या चाऱ्यामध्ये हानिकारक घटक नसतात, परंतु पाण्याची कमतरता किंवा जास्त प्रमाणात असणे, सौरऊर्जेचा अभाव आणि खतांचा अतिवापर यासारख्या काही अनिश्चिततेमुळे ते चारा वाढतात, ज्यामुळे पिकांसह जमिनीचे नुकसान होते.

या समस्येला तोंड देण्यासाठी खत-खते संतुलित प्रमाणात वापरणे, योग्य सिंचन आणि कापणी व्यवस्थापन करणे अत्यंत आवश्यक आहे. शेताला माती आणि हवामानाशी संबंधित समस्या सतत भेडसावत असतील, तर जनावरांना खाद्य देण्यापूर्वी त्या खाद्यातील विषारी घटक ओळखता येतात.

कमी गुंतवणुकीत लाखोंचे उत्पन्न! हिंग शेतीतून शेतकरी होणार मालामाल

धुरीन किंवा पुसिक ऍसिड

ज्वारी पिकामध्ये आढळणारे हे आम्स पाण्याअभावी तयार होतात. खरे तर धुरीनचे प्रमाण तेव्हाच वाढते जेव्हा शेतात जास्त नायट्रोजन वापरला जातो. त्याचे सेवन केल्याने जनावरांच्या दुधाचे प्रमाण कमी होते आणि हा चारा जास्त प्रमाणात दिल्यास जनावरांचा जीवही जाऊ शकतो. हा त्रास टाळण्यासाठी जनावरांचा चारा संपूर्ण पीक पक्व झाल्यावरच काढावा. 50 पेक्षा कमी उंचीच्या पिकांची मळणी करू नये हे लक्षात ठेवा.

ऑक्सलेट

हा हानिकारक घटक बाजरी आणि नेपियर गवतामध्ये वाढतो, ज्यामुळे जनावरांच्या शरीरात रक्ताची कमतरता असते. विशेषत: ज्या प्राण्यांवर कुरबुर होत नाही, त्यांच्यावर या विषारी घटकाचा जास्त परिणाम होतो. याच्या सेवनाने किडनी स्टोन देखील होतात.

नायट्रेट

ओट्समध्ये प्राण्यांच्या खाद्यामध्ये नायट्रेटचे महत्त्वपूर्ण प्रमाण असते, जे खतांच्या अंदाधुंद वापरामुळे तयार होते. ही समस्या सोडवण्यासाठी जनावरांना ओट्सचा हिरवा चारा कमी प्रमाणात किंवा पशुखाद्यात मिसळून द्यावा. एवढेच नाही तर वातावरणात ओलावा वाढला तरी जनावरांना चारा देऊ नका, हवामान स्वच्छ झाल्यानंतरच पशुखाद्य काढा.

भारीच की! शेळीपालनासाठी मिळणार ४ लाखांपर्यंतचे कर्ज; नाबार्डकडूनही मिळतंय अनुदान

सॅपोनिन

शेंगा पिकांमध्ये आढळणारा हा हानिकारक घटक जनावरांच्या आरोग्यावर मोठ्या प्रमाणात परिणाम करतो. विशेषत: शेंगायुक्त भाज्या आणि हिवाळ्यात पिकवल्या जाणार्‍या चार भाज्यांमध्ये याला भरपूर वाव आहे. त्यामुळे चाऱ्यामध्ये कडवटपणा निर्माण होऊन तो जनावरांना खाण्यास बसत नाही. याच्या सेवनामुळे जनावरांमध्ये फेस वाढू लागतो आणि ज्वराची समस्याही उद्भवू शकते.

अशा प्रकारे संरक्षण करा

जनावरांना नेहमी हिरवा चारा देऊ नये. पशुपालकांना किंवा शेतकर्‍यांना हवे असल्यास पशुखाद्याचा सुका चारा, तेलाची पोळी व इतर पशुखाद्यही काही दिवस खाऊ शकतो. विशेषत: पावसाळ्यात आणि हिवाळ्याच्या काळात हिरवा चारा काढावा आणि योग्य तपासणी केल्यानंतरच जनावरांना द्यावा.

जनावरांचा चारा वाढवण्यासाठी खतांची गरज नसली तरी केवळ कुजलेले खत किंवा शेणखत हेच काम करते. जनावरांच्या चाऱ्याची व्यावसायिक शेती करताना खते संतुलित प्रमाणात वापरावीत, त्यामुळे जनावरांसह जमिनीचे आरोग्यही चांगले राहते.

पिकाखालील अवस्थेत हिरवा चारा काढू नका. हिरवा चारा चांगली लांबीला येऊन पक्व झाल्यावर तो जनावरांना द्यावा. जनावरांना हिरवा चारा संतुलित प्रमाणातच द्यावा, कारण आवश्यकतेपेक्षा जास्त हिरवा चारा खाल्ल्यानंतरही दूधवाले आजारी पडू लागतात.

महत्वाच्या बातम्या:
पीएम पीक विमा योजनेकडे शेतकऱ्यांची पाठ, लाभ घेणाऱ्यांची संख्या घटली; जाणून घ्या कारण...
वाहनधारकांसाठी महत्वाची बातमी! पेट्रोल डिझेलचे नवे दर जाहीर; जाणून घ्या तुमच्या शहरातील दर...