सध्या पशुपालन हा एक असा व्यवसाय झाला आहे, ज्यातून तुम्ही लखपती ते करोडपती असा प्रवास करू शकता. ग्रामीण भागातून शहरी भागापर्यंत पशुसंवर्धनाला झपाट्याने प्रोत्साहन दिले जात आहे. त्याचबरोबर पशुसंवर्धनाला चालना देण्यासाठी सरकार सर्वतोपरी प्रयत्न करत आहे.

त्यामुळे प्राण्यांमध्ये कृत्रिम रेतनाचे तंत्र मोठ्या प्रमाणात अवलंबले जात आहे. तर आज आपण या लेखात सांगणार आहोत कृत्रिम रेतन म्हणजे काय आणि त्याची पद्धत काय आहे.? कृत्रिम रेतन ही एक अशी कला आहे, ज्यामध्ये बैलाकडून वीर्य घेतले जाते आणि ते विविध उपक्रमांद्वारे साठवले जाते. हे वीर्य द्रव नायट्रोजनमध्ये अनेक वर्षे साठवता येते. एस्ट्रसमध्ये आलेल्या मादीच्या गर्भाशयात जमा झालेले वीर्य ठेवून मादी प्राण्याचे बीजारोपण केले जाते. गर्भधारणेच्या या प्रक्रियेला कृत्रिम गर्भाधान म्हणतात.

कृत्रिम गर्भाधानाचे फायदे

नैसर्गिक रेतनापेक्षा कृत्रिम रेतनाचे अनेक फायदे आहेत. गायी आणि म्हशींमध्ये इतर देशांमध्ये ठेवलेल्या श्रेष्ठ जातीच्या बैलांचे वीर्य आणि गुण वापरून देखील कृत्रिम रेतनाचा लाभ घेता येतो. विशेष बाब म्हणजे या पद्धतीत उत्तम गुण असलेल्या वृद्ध किंवा असहाय्य बैलांची पैदास करता येते. याद्वारे श्रेष्ठ व चांगले गुण असलेले बैल अधिक वापरता येतात. जर आपण नैसर्गिक पद्धतीबद्दल बोललो तर एका बैलाद्वारे 60-70 गायी किंवा म्हशींचे गर्भधारणा होऊ शकते, परंतु कृत्रिम रेतन पद्धतीने, एका बैलाच्या वीर्याने वर्षभरात हजारो गायी किंवा म्हशींचे गर्भधारणा होऊ शकते. त्याचबरोबर चांगल्या बैलाचे वीर्य मृत्यूनंतरही वापरता येते. या पद्धतीत पैसा आणि श्रम दोन्हीची चांगली बचत होते. याशिवाय गुरेढोरे मालकांनाही बैल पाळण्याची गरज नाही.

हेही वाचा : नवजात वासराची घ्यावयाची काळजी, पशुपालनातील एक महत्त्वाचा कणा

यासोबतच, जनावरांच्या प्रजननाशी संबंधित नोंदी ठेवणे सोपे आहे आणि अपंग किंवा असहाय्य गायी/म्हशींचा देखील प्रजननासाठी वापर केला जातो. समजावून सांगा की या पद्धतीमध्ये नरापासून मादी आणि मादीकडून पुरुषापर्यंत पसरणारे संसर्गजन्य रोग टाळता येतात.

कृत्रिम गर्भाधान पद्धतीची मर्यादा

या पद्धतीला काही मर्यादा आहेत. म्हणून, यासाठी प्रशिक्षित पशुवैद्य आवश्यक आहेत. याव्यतिरिक्त, विशेष उपकरणे आवश्यक आहेत. याशिवाय स्वच्छतेची विशेष काळजी घ्यावी लागेल, अन्यथा गर्भधारणेचा विलंब कमी होऊन अनेक संसर्गजन्य आजार होण्याची शक्यता असते.

कृत्रिम गर्भाधान करताना काही महत्वाची खबरदारी

• मादी चक्रात असावी.
• कृत्रिम रेतन करण्यापूर्वी, लाल औषधाने गन पूर्णपणे स्वच्छ करा.
• गर्भाशयाच्या आत वीर्य सोडा.
• कृत्रिम रेतन गनमध्ये प्रवेश करताना, ती गर्भाशयाच्या शिंगापर्यंत पोहोचणार नाही याची काळजी घ्या.
• गर्भधारणेसाठी किमान 10-12 दशलक्ष सक्रिय शुक्राणूंची आवश्यकता असते
• कृत्रिम रेतनाशी संबंधित पशुसंवर्धनाच्या सर्व नोंदी ठेवा.