अन्नसुरक्षा आणि सर्वच प्रदेशातील शाश्वत उत्पादन टिकविण्यासाठी सर्वात महत्त्वाची समस्या म्हणून ओळखली जाते. जागतिक मृदा दिवस ०५ डिसेंबर २०२१ आणि त्याची मोहीम Halt Soil Salinization & Boost Soil productivity चा उद्देश माती व्यवस्थापनातील वाढत्या आव्हानांना तोंड देऊन, मृदा क्षारीकरणाशी लढा देणे, मातीची जागरूकता वाढवणे आणि समाजाला प्रोत्साहित करून निरोगी परिसंस्था आणि मानवी आरोग्य राखण्याच्या महत्त्वाबद्दल जागरूकता वाढवणे आहे तसेच मातीचे आरोग्य सुधारणे हा आहे.
माती, अन्न, खाद्य, इंधन उत्पादनासाठी आणि इतर परिसंस्था आणि इतर मानवी कल्याणाच्या सेवेसाठी महत्वाचा आधार आहे. माती मधील असलेली जैवविविधता ही एकूण जगाच्या एक चतुर्थांश जैवविविधते एवढी आहे.
त्यामुळे जमिनीच्या वरच्या जमिनीमधील जैवविविधतेकडे लक्ष देणे फार महत्वाचे आहे. 2002 मध्ये इंटरनॅशनल युनियन ऑफ सॉईल सायन्सेस (IUSS) ने 5 डिसेंबर हा 'जागतिक मृदा दिन' म्हणून साजरा करण्याचा प्रस्तावित करणारा ठराव मांडून मातीचे महत्त्व नैसर्गिक व्यवस्थेचा एक महत्त्वाचा घटक असून मानवी आरोग्यासाठी महत्त्वपूर्ण योगदान निरंतर देत आहे. म्हणून हा दिवस जागतिक मृदा दिन म्हणून साजरा करण्याचे ठरले. जागतिक मृदा दिन मोहिमेचा उद्देश लोकांना मातीशी जोडणे आणि आपल्या जीवनातील त्यांच्या महत्त्वपूर्ण महत्त्वाबद्दल जागरुकता निर्माण करणे हा आहे. लोकांना मातीशी जोडण्याच्या अनेक मार्गांपैकी एक म्हणजे मातीचे आरोग्य पुनर्संचयित करणे आणि जतन करणे हा आहे. मातीबद्दल काही महत्वाची माहिती.
आपल्या ग्रहाच्या एकूण जैवविविधतेच्या एक चतुर्थांश (२५%) पेक्षा जास्त जैवविविधता माती मध्ये आढळते.
९०% पर्यंत सजीव त्यांच्या जीवनचक्राचा महत्वाचा भाग मातीत राहतात किंवा घालवतात, तरीही आपल्याला या लपलेल्या विश्वातील फक्त १% माहिती आहे.
पृथ्वीवरील जीवसृष्टी टिकवून ठेवण्यासाठी मातीतील जीव ३६५/२४/७ कार्य करतात.
मातीची जैवविविधता हा जमिनीच्या आरोग्याचा एक आवश्यक घटक आहे. निरोगी माती अधिक पौष्टिक आणि सुरक्षित अन्न तयार करते. आपल्याला ९५% अन्न मातीतून मिळते.
मातीतील जीव मातीत कार्बन साठवण्यास आणि ग्रीन हाऊस गॅसेस (GHG) उत्सर्जन कमी करण्यास मदत करतात.
मातीची जैवविविधता दूषित घटकांचे प्रमाण कमी करून मातीतील प्रदूषण कामी करण्यासाठी महत्वाचे योगदान देते.
माती फार मोठी महत्वाची फार्मसी आहे. तुम्हाला माहीत आहे का की, संक्रमणाशी लढा देण्यासाठी आम्ही जे अँटिबायोटिक्स घेतो ते बहुतेक सर्व मातीतील सूक्ष्म जीवांचा वापर करून बनवले जातात?
फक्त ३ इंच मातीमध्ये १३ कोटी पेक्षा सजीव असतात.
एक हेक्टर जमिनीत दोन गायींच्या वजनाएवढे जिवाणू असतात.
पृथ्वीवरील लोकांपेक्षा एक ग्रॅम निरोगी मातीत जास्त जीव आहेत.
गांडुळ दर २४ तासांनी मातीत स्वतःचे वजन पचवू शकतो. ग्रहाची ५०% माती दरवर्षी गांडुळांच्या आतड्यातून जाते.
श्री. विकास भिकाजी धामापूरकर
शास्त्रज्ञ – मृद्शास्त्र
कृषी विज्ञान केंद्र सिंधुदुर्ग
Published on: 05 December 2021, 08:13 IST