द्राक्ष शेती मध्ये बरेच वेगवेगळे फॉस्फोनेट्स (पोटॅशियम फॉस्फाइट, फॉस्फरस आसिड, फॉसेटल-अल, इत्यादी) म्हणून ओळखले जाणारे घटक वापरले जात आहेत. ह्या सर्व उत्पादनाचा वापर करत असताना त्याचे प्रत्येकाचे वर्गीकरण नाव, सूत्रीकरण, त्याची किमत त्याच्या प्रत्येकाच्या काम करण्याच्या पद्धती मध्ये बरेच द्राक्ष शेतकरी सगळीच माहिती बाळगुण आहे असे नाही.ह्या मधील बरीच उत्पादने ही बुरशीनाशके म्हणून नोदणी कृत आहे तसेच त्याच्या सुस्पष्ट पणे रोग नियत्रणासाठी शिफारस केलेल्या आहेत. पण ह्याच बुरशीनाशका सारखे घटक असलेला घटक खत म्हणून विकले जात आहे. आपण बऱ्याच वेळा वापरत असलेले खते सहज पणे बुरशीनाशका मध्ये म्हणून वापरत आलो आहोत. पण आजून असे झाले नाही की आपण एखादे बुरशीनाशक खत म्हणून वापरले गेले ह्या सगळया गोष्टी समजून घेत असतना आपणास काही गोष्टी समजून घेणे गरजेचे आहे.

नावात काय आहेद्राक्ष बागा ईतदारामध्ये वापरत असलेले वेग वेगळे फॉस्फरस वेगवेगळ्या नावाने उपलब्ध आहे. हा खर तर एकाच पदार्था पासून बनवलेला असतो. तो म्हणजे फॉसपरिक असिड . हा खरं तर एक प्रकारचा घन पदार्थ असून तो वेगवेगळ्या कंपण्या पुरवठा दाराकडून खरेदी करून पुढे प्रक्रिया करत असतात. फॉसपरीक असिड एक स्ट्रॉग असिड असून त्यावर वेगवेगळी प्रक्रिया करून वनस्पतीवर त्रीवता कमी करण्यासाठी त्यामध्ये स्लाट स्वरुपात वेगवेगळे घटक वापरले जात असतात पोटॅशियम हायड्रॉक्साईड (KOH). परिणामी द्रावणामध्ये फॉस्फरस आसिडचे मोनो-आणि डी-पोटॅशियम ग्लायकोकॉलेट (बहुतेकदा पोटॅशियम फॉस्फाइट म्हणून ओळखले जाते) असते आणि ते अल्युड, मॅगेलन, व्हाइटल, व्हाइटल साइन, रेसिस्ट आणि इतर फॉस्फोनेट बुरशीनाशकांमधील सक्रिय घटक आहेत. के-फिट (0-29-26), एले-मॅक्स फोलीअर फॉस्फाइट (0-28-26), आणि न्यूट्री फिट पी + के (0-28-26) यासह अनेक फॉस्फाइट खतांच्या उत्पादनांमध्ये पोटॅशियम फॉस्फेट देखील मुख्य घटक आहे.)

वैकल्पिकरित्या, फॉस्फॉनिक आसिडला इथाइल फॉस्फोनेट तयार करण्यासाठी इथेनॉलद्वारे प्रतिक्रिया दिली जाऊ शकते. इथिईल-फॉस्फोनेट आयन बेअसर करण्यासाठी उत्पादन प्रक्रियेदरम्यान अॅइल्युमिनियम आयन जोडले जातात आणि परिणामी उत्पादनास फॉसेटाइल-अल किंवा अॅ्ल्युमिनियम ट्राइस ओ-इथिल फॉस्फोनेट (10) असे संबोधले जाते. बायर एन्व्हायर्नमेंटल सायन्स मार्केटिंग केलेले अॅअलिएट डब्ल्यूडीजी आणि चिपको सिग्नेचर फंगीसीड्समधील हे सक्रिय घटक आहे.फॉस्फेट बुरशीनाशके आणि खतांमध्ये अमोनियम फॉस्फेट आणि ट्रिपल सुपर फॉस्फेट सारख्या फॉस्फेट- युक्त खतांसह गोंधळ होऊ शकतो . पण जरी फॉस्फोनेट आणि फॉस्फेट संयुगे रासायनिकदृष्ट्या अगदी समान आहेत, तरीही ते वनस्पती आणि बुरशीमध्ये कसे काम करतात ह्यामध्ये लक्षणीय फरक आहेत.फॉस्फोनेट बुरशीनाशके आणि खते वनस्पतींनी शोषली जातात आणि पेशींमध्ये फॉस्फाइट आयन म्हणून एकत्रित केली जातात. या आयनला फॉस्फेटपेक्षा कमी ऑक्सिजन अणू आहेत ही वस्तुस्थिती म्हणजे ती वनस्पतींमध्ये फॉस्फेट प्रमाणेच कार्य करत नाही.

जरी फॉस्फाइट आयन वनस्पतींच्या पेशींमध्ये जाऊ शकत असले तरी ते फॉस्फरस चयापचय (एटीपी उत्पादन, प्रकाश संश्लेषण किंवा श्वसन) कोणत्याही टप्प्यात सामील असल्याचे दिसून येत नाही. कालांतराने, फॉस्फोनेट खत बॅक्टेरियाद्वारे मातीतील फॉस्फेटमध्ये रूपांतरित केले जाऊ शकते, जिथे ते वनस्पतींनी घेतले आणि चयापचय केले. हे रूपांतरण कित्येक आठवडे घेईल आणि फॉस्फेट खतांच्या तुलनेत वनस्पतींना फॉस्फरस वितरित करण्याचे एक अत्यंत कार्यक्षम साधन असे नाहीच. फॉस्फाइट आयनचा विशिष्ट वनस्पती रोगजनकांवर थेट फंगीटॉक्सिक प्रभाव असतो, हा एक फायदा जो फॉस्फेटमध्ये आढळत नाही फॉस्फेट हा वनस्पतींद्वारे घेतला जाततो आणि पेशींमध्ये एकत्रित केले जाते जिथे ते महत्त्वपूर्ण ऊर्जा देणारे रेणू (एटीपी) आणि पेशींचे पडदे आणि डीएनएचे स्ट्रक्चरल घटक तयार करतात. मुळांची वाढ, प्रकाश संश्लेषण आणि वनस्पतींमध्ये श्वसनासाठी हे आवश्यक आहे. अशा प्रकारे, बहुतेक खतांमध्ये फॉस्फरसचे स्रोत म्हणून आढळते. फॉस्फेटचा रोगांवर थेट परिणाम होत नाही, जरी फॉस्फरस-कमतरता असलेल्या वनस्पती बहुधा फॉस्फरस-मुबलक वनस्पतींपेक्षा काही विशिष्ट रोगांना बळी पडतात.फॉस्फेट शब्दावली समजणे. हे सारणी फॉस्फोनेट उत्पादनांचे वर्णन करण्यासाठी वापरल्या जाणार्या1 काही महत्त्वाच्या पदांचा सारांश देते.

 

लेख संकलित आहे.