आयसीएल (ICL) : भरघोस उत्पादनासाठी आणि गुणवत्तेमध्ये सुधारणा करण्यासाठी कपाशीतील अन्नद्रव्य व्यवस्थापन अत्यंत महत्वाचे आहे. कापसामध्ये अन्नद्रव्ये व्यवस्थापन हे फवारीद्वारे किंवा ठिबकद्वारे केले जाते.

शेतकरी पूर्वीपेक्षा जास्त खतांचा वापर करत आहेत. परंतु आपल्या सर्वांना माहित आहे की, आपल्या बहुतेक शेतातील मातीचा pH वाढला आहे. त्यामुळे सर्वसाधारणपणे खतांची कार्यक्षमता कमी झाली आहे. म्हणून आपण सामान्य खतांसोबत उदासीन वापरावे. आणि कमी pH खतांचा वापर करावा. खतांपासून मिळणारे पोषक तत्व अधिकाधिक झाडांना उपलब्ध व्हावेत आणि कपाशीचे चांगले होऊन उत्पादन घेता येईल.

आयसीएल (ICL) हे स्पेशॅलिटी खतांमध्ये जागतिक आघाडीवर आहे. गेल्या काही वर्षांपासून भारतात इस्रायल तंत्रज्ञानावर आधारित अनेक अनोखे उदासीन आणि लो पीएच खते पुरवत आहे. ज्याचा वापर करून शेतकऱ्यांना चांगले उत्पादन मिळत आहे. आयसीएलच्या (ICL) उत्कृष्ट खतांसह कापूस सर्वाधिक उत्पादन आणि कमाल गुणवत्ता मिळवू शकतो.

कापसातील पोषक घटकांचे महत्त्व

नायट्रोजन (N): कापसातील नायट्रोजनची योग्य मात्रा पिकाची वाढ, अधिक फांदी, बियाण्याचे वजन आणि उत्पादन सुधारण्यासाठी आवश्यक आहे. कपाशीमध्ये नत्राच्या वापराच्या चांगल्या परिणामांसाठी एकूण नत्राच्या वापराच्या एक तृतीयांश वापर पेरणीच्या वेळी आणि उर्वरित नत्र दोन टप्प्यात विभागून द्यावे.

फॉस्फरस (P): मुळांचा विकास, उर्जा संतुलन, बियांचे वजन, तेल आणि प्रथिने तयार करण्यासाठी तसेच कापसाची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी वनस्पतींमधील फॉस्फेट महत्त्वपूर्ण आहे. वनस्पतींमध्ये अपुर्या फॉस्फरसमुळे वाढ खुंटते आणि परिपक्वता आणि बोंडे तयार होण्यास उशीर होतो. ज्यामुळे उत्पन्नात लक्षणीय घट होऊ शकते.

पोटॅशियम (K): कापूस उत्पादनात पोटॅशियम हे विशेषतः महत्वाचे पोषक तत्व आहे. कपाशीमधील मर रोगाचा प्रभाव कमी करण्यासाठी, पाण्याच्या वापराची कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी आणि कापसाची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी वनस्पतींमध्ये पोटॅशियमचे योग्य प्रमाण महत्वाचे आहे. पोटॅशियम मधील कमतरतेमुळे पीक रोगांना अधिक संवेदनशील बनवते. ज्यामुळे कापसाची गुणवत्ता आणि उत्पन्न दोन्ही प्रभावित होतात.

कापसातील प्रमुख पोषक घटकांचे सेवन

(प्रति टन कापूस उत्पादन)

N          P2O5       P2O5
43.2kg  29.3kg    53.3 kg

Source : FAI Fertilizer statics, 2020-21

कापसाच्या उत्पादनासाठी गंधक, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम आणि सूक्ष्म अन्नद्रव्ये प्रामुख्याने झिंक, लोह आणि बोरॉन अत्यंत महत्त्वाची आहेत. कापसात बोरॉनचा पुरेसा पुरवठा विशेषत: फुले येताना आणि बोंडे तयार होण्याच्या काळात महत्त्वाचा असतो. कापूस लागवडीमध्ये जमिनीच्या पोषणाबरोबरच पिकाच्या महत्त्वाच्या टप्प्यावर पानांचे पोषण हे जास्तीत जास्त उत्पादनासाठी अतिशय उपयुक्त ठरते.

कापूस लागवडीमध्ये ICL खतांचा वापर

पॉलीसल्फेट : हे एक नैसर्गिक खनिज (डायहायड्रेट पॉली हॅलाइट) आहे. ज्यामध्ये पोटॅशियम (13.5% K2O), सल्फर (18.5% S), कॅल्शियम (16.5% CaO) आणि मॅग्नेशियम (5.5% MgO) हे चार मुख्य पोषक घटक आहे. अन्नद्रव्यांची आवश्यकतेनुसार उपलब्धता पॉलीसल्फेटचे हे वैशिष्ट्य पिकाच्या गरजेनुसार त्यातील घटकांची उपलब्धता राखण्यासाठी खूप महत्वाचे आहे. उत्पादन वाढीसाठी आणि चांगल्या दर्जासाठी देखील खूप फायदेशीर आहे. पॉलीसल्फेटचा वापर 75 -100 किलो / एकर दराने करा. कापसाची पेरणी एकूण CA, MG, S आणि पोटॅश या अन्नद्रव्यांची काही भाग अशा प्रकारे पुर्तता करता येतो.

PeKacid™ 0-60-20 : विशेषतः ICL द्वारे पाण्यात विरघळणारे कमी pH PK सूत्र आहे. जे खारट पाण्यात आणि चुनखडीयुक्त मातीत फॉस्फरससाठी अतिशय योग्य खत आहे. PeKacid™ मुळे पाणी आणि मातीचा pH कमी होतो. ज्यामुळे पोषक तत्वांची उपलब्धता आणि कार्यक्षमता सुधारते. PeKacid™ चा वापर मोठ्या प्रमाणावर फर्टिगेशनमध्ये केला जातो आणि शेतकरी खारे पाणी आणि मातीचा pH जास्त वापरण्यास सक्षम आहेत. खत वापरल्याने चांगले उत्पादन मिळत आहे. फर्टिगेशनमध्ये वापरण्यासाठी शिफारस केली आहे. ज्या शेतात मातीचा pH जास्त आहे, शेतकरी PeKacid™चा वापर करतात. कापूस शेती मध्ये प्रथम पाणी दिल्यानंतर युरियासह 12 किलो/एकर. वापरून आम्हाला चांगला अनुभव मिळाला आहे.

FertiFlow 12-6-22+12CaO : हा एक विशेष NPK फॉर्म्युला आहे. याचा वापर फर्टिगेशनमध्येही मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. त्यात उपलब्ध अतिरिक्त कॅल्शियम वनस्पतींची कॅल्शियमची गरज भागवण्यासाठी आणि कमतरता भरून काढण्यासाठी प्रभावी आहे. कापूस पिकाला दुसऱ्यांदा पाणी दिल्यानंतर 10 -12 किलो/एकर फर्टीफ्लो 12-6-22 + 12CaO सोबत युरिया फवारणी करणे कपाशीच्या गुणवत्तेसाठी आणि उत्पादनासाठी खूप फायदेशीर आहे.
कापसाच्या उच्च उत्पादनासाठी आणि गुणवत्तेसाठी जमिनीच्या पोषणाबरोबरच पिकातील पर्णसंवर्धनाला खूप महत्त्व आहे.

NutriVant™ Foliar Nutrition : ICL NutriVant Foliar Nutrition हे पाण्यात विरघळणारे NPK आणि सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचे फॉर्म्युलेशन आहेत. जे पिकाच्या वनस्पती, फुले आणि फळधारणेच्या अवस्थेसाठी अत्यंत उपयुक्त आणि फायदेशीर आहेत. उत्पादन आणि तंतूंची गुणवत्ता आणखी सुधारली जाऊ शकते.
स्टार्टर एनपीके 11-36-24 : कापूस पिकामध्ये 30-40 दिवसांच्या कालावधीत 10 ग्रॅम प्रति लिटर पाण्यात विरघळल्यानंतर कापसाच्या वनस्पती फळ, फाद्या आणि बोंडे वाढीसाठी तयार करण्यासाठी फवारणी मध्ये उपयुक्त आहे.

PeakQuant PK 0-49-32: पीकक्वांट हे फुलोऱ्याच्या अवस्थेसाठी पिकांमध्ये सर्वात योग्य पर्ण पोषण सूत्र आहे. परंतु कपाशीमध्ये 50-100 दिवसांच्या अवस्थेत, वनस्पतीची होणारी वाढ, फ्लॉवर आणि पंखांची निर्मिती हे सर्व एकाच वेळी घडते, म्हणून न्यूट्रिव्हेंट बूस्टर फॉर्म्युला योग्य आहे. कापूस. तथापी, जर पानांचे पोषण कीटकनाशकांनी करायचे असेल, तर पीकक्वांट हे फुलांच्या अवस्थेसाठी सर्वात योग्य सूत्र आहे.

बूस्टर NPK 8-16-39 : न्यूट्रिव्हेंट बूस्टर हे फांदीच्या निर्मिती दरम्यान कापसासाठी सर्वात योग्य पर्ण पोषण पॅकेज आहे. 10 ग्रॅम प्रति लिटर पाण्यात विरघळवून 15 दिवसांच्या अंतराने एक किंवा दोन फवारण्या कापूस पिकाच्या फुलांच्या निर्मितीच्या अवस्थेत अत्यंत उपयुक्त आहेत.

फळ NPK 12-5-27 +8CaO : पोषक फळ NPK फॉर्म्युला पिकामध्ये फळांच्या विकासाच्या टप्प्यावर सर्व NPK, Ca आणि सूक्ष्म पोषक तत्वांची आवश्यकता विचारात घेण्यासाठी तयार केले आहे. त्यात उपलब्ध पोटॅशियम आणि कॅल्शियमची पातळी फळांचा दर्जा सुधारण्यासाठी अत्यंत उपयुक्त आहे. न्यूट्रिव्हेंट फ्रूट एनपीकेच्या १-२ फवारण्या कराव्यात. कापसाच्या चांगल्या उत्पादनासाठी हे महत्त्वाचे आहे.

कापूस पोषण व्यवस्थापन
डॉ शैलेंद्र सिंग, आयसीएल इंडिया.