महाराष्ट्रात तूर हे प्रमुख डाळवर्गीय पीक आहे.राज्यात दहा ते अकरा लाख हेक्‍टरवर या पिकाची लागवड केली जाते. उत्पन्नात घट आणणारे अनेक कारणापैकी तुरीवर होणारा किडीचा प्रादुर्भाव हे मुख्य कारण आहे. या डाळवर्गीय पिकांवर पेरणी पासून पिके पर्यंत जवळजवळ दोनशे प्रकारच्या किडींचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. तसेच साठवणुकी मध्येही अनेक किडी तुरीवर स्वताचे पोषन करतात. परंतु फुले शेंगावर होणा-या किडीचे आक्रमण अतिशय नुकसानकारक  ठरले आहे. या लेखात आपण तुरीवर पडणाऱ्या  कीड व त्यांचे व्यवस्थापन याबद्दल माहिती करून घेणार आहोत.

 शेंगा पोखरणारी हिरवी अळी:

 तूर पिकावर शेंगा पोखरणाऱ्या किडींच्या मध्ये हिरवी आळी अर्थात घाटे आळी हे भयंकर नुकसान कारक कीड  आहे. या किडीस हिरवी अमेरीकन बोंडअळी, घाटेअळी इत्यादी नावांनी संबोधण्यात येते. ही कीड बहुभक्षीय  सोयाबीन  कीड असून हरभरा, वाटाणा, सोयाबीन इत्यादी कडधान्यावर फार मोठ्या प्रमाणावर आढळून येते. याशिवाय कपाशी, ज्वारी, टोमॅटो, तंबाखू, सूर्यफूल इत्यादी पिकांवरही आढळून येते.

या किडीचा पतंग शरीराने दणकट व पिवळसर रंगाचा असतो.पंखा ची लांबी सुमारे 37 मीमी असते. पुढिल तपकिरी पंख जोडीवर काळे असतात. पुर्ण वाढ झालेली अळी 37 ते 50 मी मी लांब असुन पोपटी रंगाची असली तर विविध रंगछटा असलेल्या अळ्याही दृष्टीस पडतात. होळीच्या शरीराच्या बाजुवर तुटक तुटक करड्या रंगाच्या उभ्या रेषा आढळतात. अंडी पिवळसर पांढ-या रंगाची व गोलाकार असतात. या थंडीचा खालील भाग सपाट असुन पृष्ट भाग घुमटाकार असतो. त्यांच्या पृष्टभागावर उभ्या कडा असतात. कोश गडद तपकिरी रंगाचा असतो. मादी नरापेक्षा मोठी असुन तिच्या शरीराच्या मागील भागावर केसाच्या झुपका असतो.या किडीची मादी सरासरी 200 ते 500 अंडी तुरीच्या कोवळी पाने,देठ, कळ्या आणि फुले तसेच शेंगांवर  वेगवेगळ्या ठिकाणी घालते. अवस्था तीन ते चार दिवसांचे असते. अंडीतुन बाहेर पडलेल्या अळ्या सुरवातीस सुस्त असुन प्रथम कोवळी पाने व देठे कुरतडून खातात. नंतर शेंगांना अनियमित आकाराची छिद्रे पाडून आत शिरतात व दाणे खातात. डिसेंबर ते जानेवारी महिन्यात ढगाळ वातावरण असल्यास या किडीचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात वाढतो. ही अळी सहा अवस्थांमधून जाऊन 18 ते 25 दिवसांच्या असते.या किडीचा जीवनक्रम चार ते पाच आठवड्यात पूर्ण होतो.

 पिसारी पतंग:

या किडीचा पतंग नाजूक,निमुळता, दहा ते बारा मी लांब करड्या भुऱ्यारंगाचा असतो. पुढील पंख दुभंगलेले व मागील पंख तिन भागात विभागलेले असूनत्यांच्या कडावर नाजुक केसाची दाट लव असते.पुढील पंखखूपच लांब असतात. अळी हिरव्या रंगाची, मध्ये फुगीर व दोन्ही टोकांकडे निमुळती होत गेलेली असते. तिचे शरीर केस व लहान काट्यांनी आच्छादलेले असते. कोष लालसर, तपकिरी रंगाचे असुन अळी सारखे दिसतात. अंड्यातून बाहेर पडलेली अळी कळ्या, फुले व शेंगांना छिद्र पाडून खाते. पुर्ण वाढ झालेली अळी प्रथम शेंगेचा पृष्ठभाग खरडून खाते व नंतर शेंगेच्या बाहेर राहून शेंगा खाते.

 समागमा नंतर मादी कोवळी देठे, पाने, कळ्या, फुले व लहान शेंगावर रात्रीच्यावेळी वेगवेगळे अंडी घालते. अंडी तीन ते पाच दिवसात उबून त्यातून बाहेर पडलेली अळी शेंगेची साल खरडुन तिला छिद्र पडते व बाहेर राहुन आतील दाने खाते. अळी अवस्था 11 ते 16 दिवसाचे असते. त्यानंतर पुर्ण वाढलेली अळी शेंगेवर अथवा शेंगेवरील छिद्रात कोषावस्थेत जाते. कोषावस्था चार ते सात दिवसांचे असून या किडीचा एक पिढी 18 ते 28 दिवसात पूर्ण होते. किड पावसाळा संपल्यानंतर तुरी वर मोठ्या प्रमाणात क्रियाशील असते.

 शेंग माशी:

 शेंग माशी आकाराने फारच लहान दीड मीमी लांब असते. माशीचा रंग हिरवा असतो. मादी नरापेक्षा किंचित मोठी असते. पुढील पंखा ची लांबी चार मी मी  असते. अळी बारीक, गुळगुळीतव पांढ-या रंगाची असुन तिला पाय नसतात.तिच्या तोंडाकडील भाग निमुळता असतो.अंडी पांढ-या रंगाची,लंब गोलाकार असतात.कोषावर तपकिरी रंगाचे असुन लांब गोलाकृती असते. कोष आवरणाच्या आत कोष असुन सुरवातीस हा कोषपिवळसर पांढरा असुन नंतर तपकिरी रंगाचा होतो.सुरुवातीला या किडीच्या प्रादुर्भावाचे शेंगेवर कोणतेही लक्षन दिसत नाही. परंतु जेव्हा पुर्ण वाढलेली अळी कोषावस्थेत जाण्यापुर्वी शेंगेला छिद्र पडते व त्या छिद्रातुन माशी बाहेर पडते. तेव्हा नुकसानीचा प्रकार आढळुन येतो. ही अळी शेंगेत शिरुन दाणे अर्धवट कुरतडुन खाते त्यामुळे जाण्याचे मुखणी होते. त्यावर वाढणाऱ्या बुरशीमुळे दाणे कूजतात. हे दाने खावयास व बियाणे म्हणून उपयोगी पडत नाहीत.

 

या किडीची आर्थिक नुकसानीची पातळी

 घाटेअळी: आठ ते दहा पतंग प्रति सापळा दोन-तीन दिवसात किंवा एका वेळी प्रति एक दोन झाड  किंवा पाच दहा टक्के नुकसान झालेल्या शेंगा.

 पीसारी पतंग: पाच अळ्या / दहा झाडे

 तूर पिकाचे एकात्मिक कीड व्यवस्थापन कसे करावे?

1-वेळेवर कोळपणी व खुरपणी करावी.

2-पूर्ण वाढ झालेल्या अळ्या वेचून त्यांचा नाश करावा.

3- हॅक्टरी दहा कामगंध सापळे पिकात उभारावेत त्यामुळे शेंगा पोखरणाऱ्या हिरवळीचे सर्वेक्षण व काही प्रमाणात नियंत्रण करण्यास मदत मिळते.

4- पक्षांसाठी हेक्‍टरी 20 पक्षी थांबे उभारावेत.

5- वनस्पतिजन्य कीटकनाशकांचा वापर:तुरीवरील शेंगा पोखरणाऱ्या अळीच्या नियंत्रणासाठी पाच टक्के निंबोळी अर्काची फवारणी करावी.

6- जैविक नियंत्रण: घाटे अळीच्या नियंत्रणासाठी त्या अळीचा विषाणू ( एच. ए. एन. प. व्ही.) प्रति हेक्‍टरी 500 रोगग्रस्त फळांचा अर्क फवारावा.