अलीकडे रासायनिक बुरशीनाशकाला पर्याय म्हणून ट्रायकोडर्मा बुरशीचा उपयोग पिकावरील रोग नियंत्रणासाठी होवू लागला आहे . पिकावरील मुळ कुजवा व मर या रोगाचे नियंत्रण ट्रायकार्डमा बुरशीमुळे करता येते . ट्रायकोडर्माच्या दोन प्रजाती वापरात आहेत . एक ट्रायकोडर्मा हरजीएनम व दुसरी ट्रायकोडर्मा व्हिरीडी . यांचे संवर्धन २५० ग्रॅम आणि एका किलो पाकिटाच्या स्वरूपात बाजारात मिळते .

ट्रायकोडर्माची कार्यपध्दती :

सर्वप्रथम ट्रायकोडर्मा ही बुरशी हानिकारक बुरशीच्या धाग्यामध्ये विळखा घालून आपले साम्राज्य पसरविते व त्यातील पोषक द्रव्ये शोषून फस्त करते . परिणामी अपायकारक बुरशीचा बंदोबस्त होतो . या बुरशीची वाढ जलद गतीने होते . त्यामुळे अन्नद्रव्य शोषणासाठी ही बुरशी स्पर्धा करते . अपायकारक बुरशीच्या वाढीसाठी लागणारे , कर्ब , नत्र , व्हिटॅमिन इत्यादीची कमतरता होऊन हानिकारक बुरशीची वाढ खुंटते . तसेच ट्रायकोडर्मा बुरशी ग्यायोटॉक्झीन व व्हिरीडीन नावाची प्रती जैविके निर्माण करते . ही प्रती जैविक रोगजन्य बुरशीच्या वाढीला मारक ठरतात , तसेच या बुरशीचे कवकतंतू रोपाच्या मुळावर पातळ थरात वाढतात व त्यामुळे रोगकारक बुरशीचे कवक तंतू मुळामध्ये प्रवेश करू शकत नाही .

 

ट्रायकोडर्मा वापरण्याची पध्दतः

१ ) बीज प्रक्रिया – ट्रायकोडर्मा ही बुरशी वापरण्याची सर्वसाधारण व उपयुक्त अशी पध्दत म्हणजे बीज प्रक्रिया पेरणीचे वेळी ४ ग्रॅम या प्रमाणात १ किलो बियाण्यास ट्रायकोडर्मा पावडरची बीज प्रक्रिया करावी. सर्व बियाण्यावर सारखे थर होईल याची काळजी घ्यावी . बियाणे सावलीत वाळवून लगेच पेरणी करावी.

हेही वाचा : शेतकऱ्यांनो! PH शब्द ऐकला का? पण PH म्हणजे काय?

२ ) माती प्रक्रिया – जमिनीमार्फत होणाऱ्या रोगजन्य बुरशीच्या नियंत्रणासाठी १ ते २ . ५ किलो ट्रायकोडर्मा भुकटी २५ ते ३० किलो चांगल्या कुजलेल्या शेणखतात मिश्रण करून एक हेक्टर क्षेत्रात पसरवून मातीत मिसळावे व शक्य असल्यास पाणी द्यावे .

ट्रायकोडर्मा बुरशीचे फायदे:-

• नैसर्गिक घटक असल्यामुळे या बुरशीचा पर्यावरणावर कोणताच परिणाम होत नाही.
• प्रतिकारक शक्ती निर्माण होण्याची शक्यता कमी.
• जमिनीत सेंद्रीय पदार्थ कुजवून देण्यास तसेच जमीन सुधारण्यात मदत होते .
• बीज प्रक्रिया केल्याने उगवण शक्ती वाढवून बीज अंकुरण जास्त प्रमाणात होते .
• हानिकारक / रोगकारक बुरशीचा संहार करते.
• पिकाचे संपूर्ण वाढीच्या अवस्थेपर्यंत संरक्षण करते.
• किफायतशीतर असल्याने खर्च कमी होतो.

 

जीवाणू संवर्धन :

जीवाणु खत संपूर्ण सेंद्रीय व सजीव असून त्यामध्ये कोणताही अपायकारक , टाकाऊ अथवा निरूपयोगी घटक नाही . हवेतील नत्र शोषून व साठवून नंतर पिकांना उपलब्ध करून देणाऱ्या जीवाणूंची प्रयोगशाळेत वाढ करून त्यापासून तयार केलेल्या खतांना जीवाणू खते म्हणतात . जीवाणू संवर्धन म्हणजेच जीवाणू खते ज्यात नत्र उपलब्ध करून देणाऱ्या व जमिनीतील स्फुरद विरघळविणाऱ्या सूक्ष्म जीवाणूंच्या गटाचे मिश्रण असते .

जैविक शेतकरी
शरद केशवराव बोंडे
९४०४०७५६२८
प्रतिनिधी- गोपाल उगले