डॉ. आदिनाथ ताकटे

उन्हाळी हंगामातील पेरणीची योग्य वेळ अतिशय महत्वाची असते. उन्हाळी पिकांची पेरणी लवकर केल्यास त्याचा पीक उगवणीवर व पिकाच्या वाढीवर विपरीत परिणाम होता,तर पिकांची पेरणी उशिरा झाल्यास अतिउष्णतेचा विपरीत परिणाम फुलोऱ्यावर तसेच दाणे भरण्यावर होऊ शकतो. तसेच मे महिन्याच्या शेवटी होणाऱ्या अवकाळी पावसात काढणीच्या वेळी पीक सापडू शकते म्हणून उन्हाळी हंगामातील पिकांची योग्य वेळी पेरणी करणे आवश्यक आहे.

उन्हाळी मूग:

उन्हाळी मुगाची पेरणी फेब्रुवारीचा शेवटचा आठवडा ते मार्चचा पहिला पंधरवडा या काळात पेरणी करावी.त्यापेक्षा लवकर पेरणी केल्यास थंडीचा उगवणीवर परिणाम होतो.उशिरा पेरणी केल्यास पीक मान्सूनच्या पावसात सापडण्याची शक्यता असते. पेरणी दोन चाड्याच्या पाभरीने करावी.पेरणी करताना दोन ओळीतील अंतर ३० से.मी. व दोन रोपातील अंतर १० से.मी. ठेवावे.हेक्टरी १५ ते २० किलो बियाणे वापरावे. उन्हाळी मुगाच्या पेरणीसाठी पुसा वैशाखी,वैभव,पी.कें.व्ही ग्रीन गोल्ड, एस-८, फुले एम-२,बीपीएमआर १४५, उत्कर्ष, फुले सुवर्ण या वाणांची निवड करावी सर्वसाधारणपणे हे वाण ६५ ते ७० दिवसात तयार होतात.

पेरणी पूर्वी प्रथम कार्बेन्डॅझिम ३ ग्रॅम/किलो अथवा Trichoderma ५ ग्रॅम/किलोची बीजप्रक्रिया करावी.त्यानंतर जीवाणू खतांची रायझोबियम व स्फुरद विरघळवणांरे जीवाणू यांची २५ ग्रॅम /किलो याप्रमाणे बीजप्रक्रिया करावी.बीजप्रक्रिया केल्यानंतर बियाणे सावलीत सुकवावे आणि नंतर पेरणी करावी. पेरणीपूर्वी पूर्ण कुजलेले शेणखत ६ ते ८ टन प्रति हेक्टरी कुळवणीच्या वेळी द्यावे.पेरणी करते वेळी २० किलो नत्र व ४० किलो स्फुरद अथवा १०० किलो डीएपी प्रति हेक्टरी द्यावे.पीक फुलोऱ्यात असताना २ % युरिया (२० ग्रॅम प्रति लिटर पाण्यात मिसळून) ची फवारणी करावी.शेंगा भरताना २ % डीएपी (२० ग्रॅम प्रति लिटर पाण्यात मिसळून)ची फवारणी करावी.

उन्हाळी बाजरी :

उन्हाळी बाजरीची पेरणी १५ जानेवारी ते १५ फेब्रुवारी या दरम्यान करावी.पेरणी १५ फेब्रुवारी या दरम्यान करावी.पेरणी १५ फेब्रुवारी नंतर झाल्यास परागीभवनावर पुढील काळातील अतिउष्ण हवामानाचा अनिष्ट परिणाम होऊन दाणे कमी प्रमाणात भरून उत्पादन घटते.पेरणी दोन चाडाच्या पाभारीच्या साहय्याने ३० x १५ से. मी.अंतरावर पेरणी करावी पेरणी २ ते ३ से. मी पेक्षा जास्त खोलीवर पेरणी करू नये.पेरणीसाठी हेक्टरी ३ ते ४ किलो बियाणे पुरेसे होते. उन्हाळी बाजरीच्या पेरणीसाठी संकरीतवाण-आदिशक्ती ,फुले महाशक्ती ,JHB558,सुधारित वाण:धनशक्ती,ICMV-221, खाजगी कंपनीचे ८६ एम ६४, ८६ एम ८६ NBH4767,प्रताप कावेरी सुपर बॉस हे वाण पेरणीकरिता वापरावेत.

अरगट रोगाच्या नियंत्रणासाठी २०% मिठाच्या द्रावणाची बीज प्रक्रिया करावी.,त्यासाठी १० लिटर पाण्यांत २ किलो मीठ विरघळावे.गोसावी रोगाच्या नियंत्रणासाठी बियाण्यास मेटॅलॅक्झील (३५ एस डी) ६ ग्रॅम प्रति किलो बियाण्यास चोळावे. त्यानंतर जीवाणू संवर्धनाची बीजप्रक्रिया करावी अझोस्पिरीलम/अॅझोटोबॅकटर २५ ग्रॅम + स्फुरद विरघळवणांरे जीवाणू यांची २५ ग्रॅम /किलो याप्रमाणे बीजप्रक्रिया करावी.बीजप्रक्रिया केल्यानंतर बियाणे सावलीत सुकवावे आणि नंतर पेरणी करावी पेरणी करताना ४५ किलो नत्र ४५ किलो स्फुरद व ४५ किलो पालाश द्यावे. उर्वरीत ४५ किलो नत्र २५ ते ३० दिवसांनी खुरपणी केल्यानंतर द्यावे..

उन्हाळी भुईमुग:

उन्हाळी भुईमुगाची पेरणी १५ जानेवारी ते १५ फेब्रुवारी दरम्यान करावी .पेरणीच्या वेळी रात्रीचे किमान तापमान १८० सेल्सियस पेक्षा जास्त असावे.फुलोरा अवस्थेमध्ये दिवसांचे तापमान २४ ते २५ ० सेल्सियस लागते.अति उशिरा पेरणी केल्यास फुलोऱ्याच्या कालावधीत तापमान वाढलेले असते.त्यामुळे पीक उत्पादनात घट येते म्हणून योग्य वेळी पेरणी करणे अत्यंत महत्वाचे.

पेरणी करताना उपटया जातीसाठी दोन ओळीतील अंतर ३० से.मी. व दोन रोपातील अंतर १० से.मी. ठेवावे. निमपसरया वाणांसाठी ४५ X १० से.मी ठेवावे.कमी आकाराच्या दाणे असलेल्या वाणासाठी १०० किलो प्रती हेक्टरी मध्यम आकारच्या दाणे असलेल्या वाणासाठी १२५ प्रती हेक्टरी टपोरे दाणे असलेल्या वाणासाठी १५० प्रती हेक्टरी या प्रमाणे बियाणे वापरावे.पेरणी करिता SB 11,TAG-24, TG-26, JL-501, Phule 6021 = 100 किलो/हे फुले प्रगती, फुले व्यास, TPG-41,फुले उनप,फुले भारती=125 किलो/हे.पेरणी करण्यापूर्वी थायरम ५ ग्रॅम अथवा कार्बेन्डॅझिम २ ग्रॅम अथवा मॅन्कोझेब ३ ग्रॅम प्रति किलो बियाणे या प्रमाणे बीजप्रक्रिया करावी.त्यानंतर जीवाणू खतांची रायझोबियम व स्फुरद विरघळवणांरे जीवाणू यांची २५ ग्रॅम /किलो याप्रमाणे बीजप्रक्रिया करावी.बीजप्रक्रिया केल्यानंतर बियाणे सावलीत सुकवावे आणि नंतर पेरणी करावी.

पेरणी करते वेळी २५ किलो नत्र व ५० किलो स्फुरद + ४०० किलो जिप्सम प्रति हेक्टरी द्यावे.या पैकी २०० किलो जिप्सम पेरणी करतेवेळी व उर्वरीत २०० किलो आर्या सुटताना द्यावे. पीक फुलोराच्या अवस्थेत येईपर्यंत पाण्याचा ताण देणे अंत्यत महत्वाचेआरया सुटण्याचं अगोदर आंतरमशागत करू नये. आरया सुटण्याच्या अगोदर युरियाची मात्रा देऊ नये

उन्हाळी सूर्यफुल:

उन्हाळी हंगामातील लागवडीकरिता फेब्रुवारीचा पहिला पंधरवडा ही पेरणीची उत्तम वेळ आहे. मध्यम खोल जमिनीत 45 x 30 से.मी व भारी जमिनीत 60 X 30 से.मी तसेच संकरीत आणि जास्त कालावधीच्या वाणांची 60 X 30 से.मी. अंतरावर पेरणी करावी पेरणी दोन चाड्याच्या पाभरीने करावी,म्हणजे बी व खत एकाच वेळी पेरता येते.बियाणे ५ से.मी. पेक्षा जास्त खोल पेरू नये बागायती पिकाची लागवड सरी वरंब्यावर टोकन पद्धतीने करावी.पेरणीसाठी सुधारित वाणाचे ८ ते १० किलो /हेक्टरी तर संकरीत वाणाकरिता ५ ते ६ किलो /हेक्टरी बियाणे वापरावे.

पेरणीकरिता सुधारित वाणामध्ये फुले भास्कर,भानू, एस एस ५६,तर संकरीत वाणा मध्ये KBSH 44,फुले रविराज ,MSFH 17 या वाणांची निवड करावी मर रोगाच्या प्रतिबंधासाठी २ ते २.५ ग्रम थायरम किंवा ब्रासिकॉल प्रति किलो बियाण्यास चोळावे.केवडा रोग टाळण्यासाठी ६ ग्रम अॅप्रोन ३५ एस डी. प्रति किलो बियाण्यास चोळावे तसेच विषाणूजन्य रोगाच्या प्रतिबंधासाठी इमिडॅक्लोप्रीड ७० डब्लू ए गाऊचा ५ ग्रम प्रति किलो बियाण्यास चोळावे त्यानंतर अॅझोटोबॅकटर २५ ग्रॅम /किलो याप्रमाणे बीजप्रक्रिया करावी.

उन्हाळी तीळ:

उन्हाळी तिळाची पेरणी १५ जानेवारी ते १५ फेब्रुवारी दरम्यान करावी.पेरणी फेब्रुवारी नंतर केल्यास काढणीच्या वेळी पीक पावसात सापडण्याची शक्यता असते.त्यामुळे संक्रांतीनंतर त्वरित पेरणी करावी. पेरणी करतांना हेक्टरी बियाण्याचे प्रमाण २.५ ते ३ किलो घ्यावे.प्रति किलो बियाण्यास थायरम ३ ग्रॅम व ट्रायकोडर्मा ४ ग्रॅम याप्रमाणे बीजप्रक्रिया करावी.दोन ओळीतील अंतर ३० x १५ से.मी. किंवा ४५ x १५ से.मी. ठेवून पाभरीने पेरणी करावी. पेरणी करताना बियाण्यात बियाण्याएवढ्या आकाराची बारीक वाळू अथवा चालून घेतलेले शेणखत,गांडूळखत मिसळावे.म्हणजे बियाण्याचे वितरण प्रमाणशीर होण्यस मदत होते.पेरणी २.५ से.मी.पेक्षा जास्त खोलीवर करू नये.

पेरणीसाठी एकेटी -१०१,पीकेव्ही एनटी ११ ,जेएलटी -४०८, फुले तीळ-१, तापी (जेएलटी -७) ,फुले पूर्णा (जेएलटी ४०८-२ ),पदमा( जेएलटी २६) या वाणांची पेरणी करावी.तीळ पिकास २५ किलो नत्र ,२५ किलो स्फुरद व २० किलो गंधक प्रति हेक्टरी पेरणीच्या वेळी दयावे.पेरणीनंतर एक महिन्यांनी २५ किलो नत्र दयावे.

उन्हाळी ज्वारी:

उन्हाळी ज्वारीची पेरणी डिसेंबर चा शेवटचा आठवडा ते जानेवारीच्या पहिला पंधरवड्यात करणे अतिशय योग्य असते. विशेषतः संक्रांतीनंतर च्या आठवड्यात पेरणीची योग्य वेळ समजली जाते. पेरणीस उशीर झाल्यास पीक दाणे भरण्याच्या अवस्थेत असताना अतिउष्णतेचा विपरीत परिणाम पीक उत्पादनावर होऊ शकतो.तसेच काढणीच्या वेळी पीक पावसात सापडू शकते.

डॉ. आदिनाथ ताकटे,मृदशास्रज्ञ एकात्मिक शेती पद्धती संशोधन प्रकल्प महात्मा फुले कृषि विदयापीठ, राहुरी मो.९४०४०३२३८९