चवळी ही शेंगवर्गातील भाजी असून, महाराष्ट्रात सर्व भागातून तिची लागवड केली जाते. चवळीचा सालीसकट कोवळ्या शेंगा व कोवळे दाणे, तसेच पूर्ण वाळलेले दाणे अशा स्वरूपात भाजीत, आमटीत व उसळीत वापर करतात. काही ठिकाणी कोवळे कोंब पानासकट खड्न त्यांची भाजी केली जाते. झाडांचा वापर जनावरांना चारा म्हणूनही केला जातो. . भाजीचे पीक म्हणून चवळीची लागवड मोठ्या शहरांच्या आसपास आणि ग्रामीण भागात मर्यादित स्वरूपात होते. कडधान्य म्हणूनसुद्धा चवळीची लागवड होते. महाराष्ट्रात जवळजवळ सर्वच जिल्ह्यांतून चवळीची थोड्याफार प्रमाणात लागवड केली जाते. सलग मोठ्या क्षेत्रात व्यापारी तत्त्वावर चवळीची लागवड सध्या करीत आहेत. महाराष्ट्रामध्ये अंदाजे ८ हजार हेक्टर क्षेत्र चवळीच्या लागवडीखाली असून एकूण उत्पादन ३२-३५ हजार मे. टन आहे.

व्यापारी तत्त्वावर कमी कालावधीत येणारे नगदी शेंग भाजीच्या लागवडीनंतर येणाऱ्या कीड व रोग व्यवस्थापन याबद्दल माहितीचा संदर्भ या लेखात दिलेला आहे.

रोग व कीड नियंत्रण :-

शेंगभाज्यांच्या उत्पादनात बुरशीजन्य, अणुजिवी व्हायरसजन्य रोगामुळे दरवर्षी बरीच घट येते. महत्त्वाचे राग आ त्यावरील नियंत्रणाबद्दल पुढे माहिती दिली आहे.

1.करपा :-हा रोग बुरशीजन्य असून दमट, पावसाळी आणि थंड हवेत या रोगाचा प्रादुर्भाव जास्त होतो. या रोगामुळे खोड, पाने,शेंग  बियांवर लांबट खोल आणि काळपट लाल चट्टे पडतात. त्यामुळ पान करपून गळून पडतात आणि शेंगांना बी धरत नाही. उत्पादनात घट येते.

उपाय :- पिकाचे बी वापरू नये. कारण बियांपासून रोगाचा प्रसार होतो. पेरणीपूर्वी बी ०.१२५ टक्के सिरसॉनच्या द्रावणात अर्धा तास बुडवावे किंवा बियांना थायरम हे औषध प्रतिकिलोस ३ ते ४ ग्रॅम या प्रमाणात चोळावे, तसेच पिकाची फेरपालट करावी. लागवड केल्यापासून वाढीच्या काळात बाविस्टीन १ ग्रॅम किंवा कापर ऑक्सीक्लोराइड २ ग्रॅम प्रतिलिटर पाणी या प्रमाणात ८ ते १० दिवसांच्या अंतराने ३-४ फवारण्या कराव्यात.

हेही वाचा :आंतरपीक पद्धती : नफ्याचे तंत्र

2.भुरी :-

भुरी हा बुरशीजन्य रोग असून, रोगाची सुरवात पानाच्या दोन्हीं। बाजूंवर काळपट डागांनी होऊन नंतर संबंध पानावर पांढरी पावडर शिंपडल्यासारखे दिसते. रोग, खोड आणि शेंगावरही पसरतो. रोग बहुतेक उशिरा येतो.

उपाय :- या रोगाच्या नियंत्रणासाठी १ टक्का बोर्डोमिश्रण (मोरचूद १ किलो : १ किलो कळीचा चुना+१०० लिटर पाणी) फवारावे. १० ते १२ दिवसांच्या अंतराने दोन ते तीन फवारण्या कराव्यात, तसेच बॅलेटोन हे औषध २५० ग्रॅम+५०० लिटर पाणी या प्रमाणात घेऊन फवारणी करावी.

3.तांबेरा :-

दमट आणि पावसाळी हवेत हा रोग प्रामुख्याने आढळतो. रोगाचीसरवात पानाच्या खालच्या बाजूवर बाराक, काळपट, तपकिरी गीत ठिपक्यांनी होते. पाने पिवळी पडून गळून पडतात.

उपाय :- रोगाची सुरवात होण्याआधीच हेक्टरी २५ किलो गंधकाची भकटी (३०० मेश) धुरळूस रोगाचे नियंत्रण होते.

हेही वाचा :उशिरा पेरणीसाठी पिकांचे नियोजन

4.बीन मोझेक :-

 हा रोग व्हायरसजन्य असून, पानांवर हिरव्या, पिवळ रंगाचे सरमिसळ ठिपके दिसतात. पाने आकसून वेडीवाकडी सुरकुतल्यासारखी होतात. रोगाचा प्रसार बियांमधून आणि  किडीद्वारे होतो.

उपाय:-रोगप्रतिकारक जातीची लागवड करावी. रोगाचा प्रसार रोखण्या आणि रोगट झाडे उपटून काढावीत व मावा या किडीचे नियंत्रण करावे. नियंत्रणासाठी मॅलेथीऑन १० मिली किंवा अॅसिफेट १० मिली १० लिटर पाण्यामिसळून ३ ते ४ फवारण्या ८ ते १० दिवसांच्या अंतराने कराव्यात.

प्रमुख किडी आणि त्यावरील नियंत्रण खाली दिले आहे.

1.सोंड्या भुंगा :- पीक शेतात असताना हे भुंगे शेंगा पोखरतात आणि साठवणीत बियांना छिद्र पडून बियांचे नुकसान करतात.

उपाय :- फॉस्फोमिडॉन (८५ डब्ल्यूएससी) हे औषध (१०० मिली+५०० लिटर पाणी ) प्रतिहेक्टरला पिकावर फवारावे. साठवणीतील किडीचा बंदोबस्त करण्यासाठी १.५ ते ४ किलो कार्बनडाय सल्फाईड हे औषध प्रतिएक हजार घनफूट साठवणीतील जागा या प्रमाणात वापरावे.

2.मावा :-

हिरव्या किंवा काळपट रंगाचे हे बारीक किडे पानातील अन्नरस शोषून घेतात. वेळीच बंदोबस्त न केल्यास पिकाचे अतोनात नुकसान होते. व्हायरस रोग इतर चांगल्या झाडांवर पसरविण्याचे कार्य मावा किडीमार्फत होत असल्याने या किडीचे नियंत्रण पूर्णपणे करणे आवश्यक आहे.

उपाय :- मावा किडीचे नियंत्रण करण्यासाठी फॉस्फोमिडॉन (८५ डब्ल्यूएससी) १०० मिली किंवा अॅसिफेट २५० मिली किंवा डायमिथोएट ३० ईसी ४०० मिलिओ, ५०० लिटर पाण्यात मिसळून प्रतिहेक्टरी फवारावे. मॅलीथिऑन ५ टक्के पावडर हेक्टरी २५ किलोप्रमाणे फवारावी.

3.शेंगा पोखरणारी अळी :- ही तपकिरी रंगाची अळी शेंगा पोखरून आत शिरते व बियांचे नुकसान करते.

उपाय :- कीड थोड्या प्रमाणात असल्यास अळ्या हातांनी वेचून नष्ट कराव्यात, फॉस्फोमिडॉन (८५ डब्ल्यूएससी) हेक्टरी १०० मिली ५०० लिटर पाण्यात मिसळून फवारावे.

लेखक :-

  1)प्रा. हरिष अ. फरकाडे

  सहायक प्राध्यापक (वनस्पती रोगशास्त्र विभाग)

  श्री. शिवाजी उद्यानविद्या  महाविध्यालय, अमरावती  

  मो. नं.- ८९२८३६३६३८  इ.मेल. agriharish27@gmail.com

 

    २)   प्रा. मनीषा श्री. लांडे

           सहायक प्राध्यापक (वनस्पती रोगशास्त्र विभाग)

           श्री. संत शंकर महाराज कृषि महाविद्यालय, पिंपळखुटा,

           ता. धामणगाव रेल्वे, जि. अमरावती

           इ.मेल. manishalande801@gmail.com