जर बैल नांगर ओढताना शेण किंवा लघवीच्या स्थितीत असेल तर शेतकरी काही काळ नांगरणे थांबवत असे आणि बैल त्याचे मलमूत्र सोडत नाही तोपर्यंत तिथे उभा राही, जेणेकरून बैल हे नियमित काम आरामात करू शकेल, ही एक सामान्य प्रथा होती .

 या सर्व गोष्टी आपण लहानपणी स्वतःच्या डोळ्यांनी पाहिल्या आहेत. जिवंत प्राण्यांबद्दल ही खोल संवेदनशीलता त्या महान पूर्वजांमध्ये जन्मजात होती ज्यांना आपण आज अशिक्षित म्हणतो, हे सर्व 25-30 वर्षांपूर्वीपर्यंत चालू होते.

 जर त्या काळातील देशी तुपाची किंमत आजच्या काळानुसार होती, तर ते इतके शुद्ध होते की ते प्रति किलो 2 हजार रुपयांपर्यंत विकले जाऊ शकते.

आणि शेतकरी त्या देसी तुपाला त्याच्या बैलांना प्रत्येक दोन दिवसांनी विशेष कामाच्या दिवसात खायला घालत असे.

 टिटवी नावाचा पक्षी खुल्या मैदानाच्या मातीवर अंडी घालतो आणि त्यांना उबवतो.

 नांगरणी करताना, एखादा तुतारी त्याच्या समोर ओरडताना दिसला, तर शेतकऱ्याला सिग्नल समजला आणि नांगरणी न करता अंडी रिकामी असलेली जागा सोडून दिली जात असे. त्या काळात आधुनिक शिक्षण नव्हते.

परंतू प्रत्येकजण आस्तिक होता. दुपारी, जेव्हा शेतकऱ्याला विश्रांती घेण्याची वेळ असे, तो आधी बैलांना खाऊ घाली आणि नंतर स्वतः जेवत असे. हा एक सामान्य नियम होता.

जेव्हा बैल म्हातारा झाला तेव्हा त्याला कसाईंना विकणे हे लज्जास्पद समजले जाई आणि सामाजिक गुन्हेगारीच्या श्रेणीत येत होते.

 म्हातारा बैल कित्येक वर्षे रिकामा बसून चारा खात असे, त्याच्या मृत्यूपर्यंत त्याची सेवा केली जात असे.

 त्या काळातील तथाकथित अशिक्षित शेतकऱ्याचे मानवी तर्क असे होते की इतकी वर्षे त्याचे आईचे दूध प्यायले आणि त्याची कमाई खाल्ली, आता म्हातारपणी ते कसे सोडायचे, कसाईंना खाण्यासाठी कसे द्यायचे ??

 जेव्हा बैल मरण पावला, तेव्हा शेतकरी रडला आणि जड दुपारची आठवण झाली जेव्हा हा विश्वासू मित्र प्रत्येक संकटात त्याच्यासोबत होता.

 आई -वडिलांना रडताना पाहून शेतकऱ्याची मुलेही त्यांच्या जुन्या बैलाच्या मृत्यूने रडू लागली.

 आयुष्यभर बैल आपल्या मालक शेतकऱ्याची मूक भाषा समजू शकला, तो काय सांगू पाहत होता.

 तो जुना भारत इतका सुशिक्षित आणि श्रीमंत होता की तो त्याच्या जीवनातील वागण्यात जीवन शोधत असे, तो कोट्यावधी वर्ष जुनी संस्कृती असलेला #गौरवशाली_भारत होता ..!

 तो खरोखर अविश्वसनीय भारत होता.