हा लेख तज्ञ व तपस्वी विचारवादी मंडळी च्या विचारातून तयार केला आहे आपन नक्की वाचावा व मला अभिप्राय सुद्धा द्यावाच! वनस्पती ही निसर्गाने आपल्याला दिलेली एक अनोखी देणगी आहे, ज्यातून आपल्याला हिरवळ, फळे, फुले तर मिळतातच, पण ती आपल्या उत्तम आरोग्यासाठी आपले नैसर्गिक मित्रही आहेत. आयुर्वेदातही विविध संदर्भांत झाडांचे महत्त्व सांगितले आहे. आयुर्वेद सूत्रानुसार, 'प्रसन्नात्मेद्रीय मनः', मन आणि इंद्रियांचा आनंद हा आरोग्याचा आधार मानला जातो आणि आधुनिक विज्ञान देखील आरोग्यासाठी मानसिक आणि शारीरिकदृष्ट्या निरोगी असणे हे निरोगी जीवनाचा आधार मानते. एक्सेटर अमेरिका विद्यापीठाच्या संशोधकांच्या मते वृक्ष आणि झाडे आपल्याला निरोगी आणि आनंदी राहण्यास मदत करतात .एका अभ्यासात असे आढळून आले हवामान बदल आणि नैसर्गिक स्त्रोतांचा अंदाधुंद वापर ही जागतिक समस्या बनली आहे. आज जग एकमेकांवर दबाव आणत आहेत की आपल्याकडून येणाऱ्या पिढ्यांवर निर्माण होत असलेल्या आव्हानाला कसे सामोरे जायचे? यासाठी आपण आपले लक्ष लहान परंतु मोठ्या प्रमाणावर विचारात घेतलेल्या उपायांवर केंद्रित करणे नितांत आवश्यक आहे.झाडे-वनस्पतींशी आपला समन्वय हे देखील या दिशेने एक मोठे पाऊल आहे.माझ्या लेखाच्या वरील काही ओळींमधून तुमच्या मनात हा प्रश्न आहे. झाडांचा आणि वनस्पतींचा आपल्या आनंदाचा काय संबंध असू शकतो असा प्रश्न निर्माण झाला असावा!

जपानमध्ये, लोक जंगलात "फॉरेस्ट-बाथिंग" करतात, लोक त्यांचे काही क्षण शांततेने झाडांमध्ये घालवण्याच्या उद्देशाने हे करतात. 

लोक जंगलाच्या मध्यभागी लांबलचक भाषण त्यांच्या नियमित दिनचर्येचा एक भाग करतात आणि कदाचित या कारणांमुळे जपानी लोक झाडे अधिक आनंदी असतात आणि दीर्घकाळ जगतात. ताओ धर्मातही झाडांमध्ये ध्यान करण्याची परंपरा आहे आणि असे मानले जाते की झाडे तुमच्यातील नकारात्मक ऊर्जा शोषून घेतात. असे म्हटल्यास अतिशयोक्ती होणार नाही, असे शास्त्रज्ञ डॉ. जेफ्री डोनोव्हन यांनी एका विशिष्ठ भागात झाडे तोडल्यामुळे होणाऱ्या लोकांच्या मृत्यूची तुलना करणारे संशोधन केले, अभ्यासाचे निष्कर्ष धक्कादायक होते. ज्या भागात झाडे बिनधास्त पणे कापली जात आहेत त्या भागात हृदयविकाराचा झटका आणि श्वसनाच्या समस्यांमुळे मृत्यूचे प्रमाण जास्त असल्याचे आढळून आले. ते क्षेत्र. काही अपवाद वगळता, आणखी एका अभ्यासात असे आढळून आले आहे की घनदाट जंगले असलेल्या भागात गुन्हेगारीचे प्रमाण कमी आहे. आपल्यात जितकी सुसंवाद असेल तितका आनंद वयाच्या जवळ असेल. त्याच प्रक्रियेत वनस्पती साम्राज्याचे देखील विश्लेषण केले गेले.  

  वृक्षाचं मुळं हे त्याचे जीवन असते. जागरुक प्राण्यांप्रमाणे ते थंड आणि उष्णतेसाठी संवेदनशील असतात, त्यांना आनंद आणि दुःख ही जाणवते. वृक्ष ते मुळातून पाणी पितात, त्यांना रोगही होतात इ. वस्तुस्थिती आपल्याला हजारो वर्षांपासून माहीत होती आणि अनेक ग्रंथांमध्ये त्याचा उल्लेख आहे.महाभारताच्या शांतीपर्वाच्या १८४ व्या अध्यायात महर्षी भारद्वाज आणि भृगु यांच्यातील संवाद आहे. त्यात महर्षि भारद्वाज विचारतात की, झाडांना दिसत नाही, ऐकू येत नाही, अनुभवता येत नाही, वास येत नाही, चव येत नाही आणि त्यांना स्पर्शाचे ज्ञानही नाही, मग ते पाच भौतिक आणि चैतन्य कसे आहेत? यावर उत्तर देताना महर्षि भृगु म्हणतात- हे मुने, जरी वृक्ष जरी घन दिसत असले तरी त्यांच्यामध्ये आकाश आहे, यात शंका नाही, कारण त्यामुळे त्यांच्यामध्ये फळे, फुले इत्यादी उत्पन्न होणे शक्य आहे. त्यांची पाने, साल, फळे,फुले कोमेजतात आणि गळून पडतात. त्यामुळे त्यांच्यात स्पर्शाचे ज्ञानही सिद्ध होते.

झाडाच्या वाढीची कथा, झाडाला रस मिळतो, तो वाढतो. पुढे असे म्हटले जाते की मुळे तयार झाल्यानंतर, बियाणे सामग्रीची, म्हणजे, बीज पत्रके, आता गरज नाही, ती संपते. मग पानांच्या आणि फळांच्या रचनेबद्दल सांगितले जाते की झाडाचे अन्न पानांपासून बनते. स्यांदिनी नावाच्या वाहिन्यांमधून मातीचा रस मुळापासून वर येतो, हा रस पानांपर्यंत पोहोचतो. जिथे जाळ्यासारख्या पातळ शिरा पसरलेल्या असतात. या शिरा दोनअसतात ते देखील रस प्रवाह वर आणि खाली वाहून. दोन्ही मार्ग वेगळे आहेत. गुरुत्वाकर्षणाच्या विरूद्ध ते रस कसे वाहून नेतात याबद्दल आजच्या विज्ञानात पूर्ण ज्ञान नाही. केशिका क्रियेचे ज्ञान असल्याशिवाय सांगता येत नाही आणि हे ज्ञान पाश्चात्य देशांना फार काळ उपलब्ध नव्हते. केशिका गतीच्या भौतिकशास्त्राच्या सिद्धांताचे ज्ञान वनस्पतिशास्त्राच्या ज्ञानासोबत आवश्यक आहे. पानांमध्ये रस वाहतो तेव्हा काय होते हे सांगताना पुस्तकात म्हटले आहे - 'रांजकेन पश्च्यमनात', ते काही रंग देण्याच्या प्रक्रियेने - म्हणजे प्रकाशसंश्लेषणाने पचले जाते. याला खूप महत्त्व आहे. आज आपल्या सर्वांना माहित आहे की प्रकाश संश्लेषणाद्वारे दिवसा ऑक्सिजन आणि रात्री कार्बन डायऑक्साइड काढला जातो. दिवसा कार्बन डायऑक्साइड घेऊन अन्न शिजवतो.

जादा वाफ बाहेर पडते, ज्याला बाष्पोत्सर्जन म्हणतात. या सर्वांचे वर्णन त्यात आहे.पुढे असे म्हटले आहे की, जेव्हा त्यातून वाफ बाहेर पडते, तेव्हा त्यात ऊर्जा निर्माण होते, म्हणजेच श्वासोच्छवासाच्या प्रक्रियेचे वर्णन केले आहे. हे वर्णन थोडक्यात सांगते की रस कसा चढायचा, रांगेत फिरायचा, अन्न तयार करायचा आणि मग श्वासोच्छवासाद्वारे ऊर्जा कशी निर्माण करायची. या सर्व क्रमाक्रमाने झाड बनते. याशिवाय आजही झाडे वाढवण्यासाठी दुसरी कोणतीही प्रक्रिया ज्ञात नाही. म्हणजेच वृक्षायुर्वेद आयुर्वेद हे एक पुस्तक आहे ज्यामध्ये वनस्पतींच्या जीवनाच्या संपूर्ण प्रक्रियेचे वर्णन प्राप्त झाले आहे.या लेखाचा मूळ उद्देश म्हणजे झाडांप्रती मानवी संवेदनशीलता अधिक विकसित करणे, जसे की आपण तणाव किंवा आनंदाने नकारात्मक किंवा सकारात्मक आहोत आपल्याला झाडांचाही तसाच परिणाम होतो, फरक एवढाच आहे की झाडे आपली सर्व नकारात्मक ऊर्जा शोषून घेतात आणि आपल्याला सकारात्मक उर्जेने भरतात.

विचारांची दीशा बदला जिवनाची दशा आपोआप बदलेल.

 

 

मिलिंद जि गोदे

Mission agriculture soil information

milindgode111@gmail.com

झाडे लावा झाडे जगवा

मिलिंद जि गोदे अचलपूर

माझ्या के व्ही के घातखेड अमरावती ला समर्पित