महत्त्वाचे मुक्त सजीव जे वातावरणाचे निराकरण करू शकतात.नायट्रोजन हे ब्लू ग्रीन शैवाल (BGA), अझोला,अझोटोबॅक्टर, अझोस्पिरिलम, रायझोस्पिरिलम इ.ब्ल ग्रीन शैवाल (BGA)- बीजीए किंवा सायनोबॅक्टेरियाच्या अनेक प्रजाती वातावरणातील

नायट्रोजन निश्चित करू शकतो. सर्वात महत्वाच्या प्रजाती आहेतnabaena आणि Nostoc. BGA inoculum नंतर लागू केले जाते.

सामान्य शेतकऱ्यांना रासायनिक खतांबाबत ही माहिती असावीच

मुख्य शेतात भात पिकाची पुनर्लावणी.अझोला- अझोला हा मुक्त तरंगणारा गोड्या पाण्यातील फर्न आहे. हे नायट्रोजनचे निराकरण

करतेअॅझोलाच्या लोबमध्ये असलेल्या बीजीएच्या अॅनाबाएना प्रजातीमुळे पाने अझोला मुख्य शेतात हिरवळीचे खत म्हणून टाकले जाते.किंवा लावलेल्या भातामध्ये दुहेरी पीक.अॅझोबॅक्टर- हा केमो-हेटरोट्रॉपिक जीवाणू आहे, मुक्त जिवंत किंवा निसर्गात नॉन-सिम्बायोटिक आहे

आणि सुमारे 20 ते 40 किलो नत्र प्रति हेक्टर निश्चित करतो. हे आहे तांदूळ, गहू, बाजरी, इतर तृणधान्ये, कापूस,भाज्या, सूर्यफूल, मोहरी आणि फुले.अॅझोस्पिरिलम- हे केमो-हेटरोट्रॉपिक आणि निसर्गात सहयोगी आहे. तांदूळ, बाजरी, मका, गहू, ज्वारी,शेंगांसाठी ऊस आणि सह-इनोक्युलेंट्स.

 

विनोद धोंगडे नैनपुर