सध्या महाराष्ट्रातील बरेच शेतकरी फूल शेतीकडे वळत आहेत. फुलांच्या अनेक वेगळ्या प्रकारच्या जातींची लागवड केली जाते. परंतु मोगरा शेती हा फुल शेतीतील शेतकऱ्यांना उत्तम प्रकारचा पर्याय आहे. मोगरा शेतीचे वैशिष्ट्य म्हणजे, हे पीक एकदा लावले तर कमीत-कमी नव्हते दहा वर्षे याचे उत्पादन घेता येते. कमी पाण्यात शाश्वत उत्पन्नाचा मोगरा हमखास मार्ग आहे. मोगरा फुलाला बाजारात चांगली मागणी असते त्यामुळे भावही चांगल्या पद्धतीचे मिळतो. जर मोगरासाठी ठिबक सिंचनाचा वापर केला तर उत्तम असते. कारण आपण मोगऱ्याचे एकदा लागवड केली ते कमीत-कमी दहा वर्षांपर्यंत उत्पन्न देत असते. त्यामुळे ठिबक सिंचन करता फक्त एकदाच करावा लागतो रोपांचा आणि जमीन मशागतीचा खर्च पहिल्याच वर्षी येतो. परत-परत खर्च करायची वेळ येत नाही. त्यामुळे मोगऱ्याची शेती एक किफायतशीर शेती म्हणता येईल.

मोगरा विषय आपल्याला सगळ्यांना बऱ्याच प्रकारची माहिती आहे. मोगरा आहे एक सुगंधित फुल आहे. साधारणतः मोगर्‍याचा रंगाचा विचार केला तर हे पांढऱ्या रंगाचे फूल असते. मोगर्‍याचा उगमाचा विचार केला तर हे भारतीय झाड आहे.भारतामधून त्याचा विस्तार इतर देशांमध्ये झाला. वेलीसारखे असणारे मोगर्‍याचे झाडाचे कालांतराने झुडपांमध्ये विस्तार होतो.मोगऱ्याच्या फुलाचे अनेक उपयोग आहेत. जसे की, मोगऱ्यापासून सुवासिक अत्तर बनवले जाते.हे फूल शक्यतो सकाळीच तोडावे लागतात.मदन मान, बेला, मोतिया अशा मोगऱ्याच्या प्रजाती आहेत. मोतिया ही प्रजात सगळ्यात जास्त प्रसिद्ध आहे. विशेष म्हणजे मोगर्‍याला बिया नसतात. मोगऱ्याची वाढलेली लांब फांदी वाकून ती दुसऱ्या ठिकाणी पुरतात व नवीन रोपे तयार करतात. किंवा नवीन पाने ज्या ठिकाणी येतात तो भाग तोडून मातीत पुरल्यावर त्याच्या नोडपासून खाली मुळे फुटतात. अशाप्रकारे मोगऱ्याचे रोप तयार होते.

काय होतो मोगऱ्याचा उपयोग -

 मोगऱ्या पासून आणि विविध प्रकारचे तेलही बनवले जातात. याचा उपयोग अनेक प्रकारचे शाम्पू, साबणात केला जातो. मोगर्‍याचे झाड साधारणतः १० ते १५ फूट वाढते. मोकळा हिवाळ्यात बहरतो. मोगऱ्याची फुले ही बरेच काळ टवटवीत राहतात अगदी उष्ण हवामानात सुद्धा. यासह मोगऱ्याचा उपयोग औषधी गोष्टीसाठीही होत असतो. मूत्ररोग, ताप, इन्फेक्शन आणि मोगऱ्याचे चहा दररोज पिल्याने कॅन्सरसारखा आजार दूर होण्यास मदत होते. जखम झाली असेल किंवा खरचटणे किंवा फोड आल्यास त्यावर केल्याने त्वरित आराम मिळतो. चला तर मग अशा बहूउपयोगी मोगऱ्याच्या लागवड तंत्राविषयी थोडी माहिती घेऊ.

 

मोगरासाठी लागणारी जमीन

 तसे पाहिले तर मोगरा सर्व प्रकारच्या जमिनीत चांगला येतो. तरी पण मध्यम खोलीची आणि भुरकट जमीन असली तर उत्तम. जमिनीत चुनखडी नसावे जमीन चांगला निचरा होणारी असावी. जर मुरमाड आणि पाण्याचा उत्तम निचरा होणारी जमीन जर असली तर मोगरा पीक उत्तम येते.

 मोगरा लागवड कालावधी

 जर मोगऱ्याच्या लागवडीचा विचार केला तर साधारणतः नोव्हेंबर-डिसेंबर किंवा जून जुलै महिन्यामध्ये मोगरा फुल शेतीची लागवड करणे उत्तम असते. जर मोगऱ्याच्या एकरसाठी रोपांच्या संख्येचा विचार केला तर कमीत-कमी ४ हजार ५०० रोपे एका एकरसाठी लागतात. लागवड करताना दोन वाफ्यांमधील अंतर ५ फूट आणि दोन रोपांतील अंतर दोन फूट असणे आवश्यक असते.

मोगरा शेतीसाठी खतांची आवश्यकता

जेव्हा मोगरा लागवडीच्या आधी आपण जमीन तयार करतो, तिची मशागत करतो. तेव्हा एका एकरसाठी ८ टन शेणखत १८०  ते २००  किलो एस. एस. पी खत,  २०० किलो नीम पेंडल, १२५ किलो करंज पेंडल इत्यादी प्रकारच्या खतांचा उपयोग करावा.  तसेच तीनशे किलो सुफला खताचा वापर करावा.

तोडणी तंत्र

मोगरा उत्पादन चालू झाल्यानंतर मोगरा फुलांची तोडणी सकाळी सात ते नऊच्या दरम्यान करणे फायद्याचे असते. तोडणी केल्यानंतर त्याची उत्तमप्रकारे पॅकिंग करून बाजारात विक्रीसाठी पाठवावी लागतात. जर मोगर्‍याचा मार्केटमध्ये भावाचा विचार केला एका किलोला २००  रुपयांपेक्षा जास्त भाव मिळतो. एका एकर मागे २५ किलो दररोज मोगऱ्याच्या कळ्या मिळतात. लागवड केल्यानंतर जानेवारी महिन्यामध्ये छाटणी करावी लागते. जर आपण विचार केला तर आठ महिन्यांमध्ये सरासरी ६ टन उत्पादन अपेक्षित असते.

मोगरा लागवडीआधीची तयारी

साधारणत डिसेंबरच्या शेवटच्या आठवड्यात किंवा जानेवारीत जमीन २५ ते ३० सेंटिमीटर खोल नांगरून घ्यावी. त्यानंतर तीन कुळवाच्या पाळ्या घालून जमीन चांगली सपाट करून घ्या, नंतर ५ बाय ५ फूट अंतरावर १ बाय १ बाय १ फूट आकाराचे खड्डे खोदावेत.  नंतर हे खड्डे भरताना तळाशी वाळलेले गवत काडीकचरा सहा इंचापर्यंत भरावा. नंतर एक पाटी पूर्ण कुजलेले शेणखत किंवा एक मुठभर गांडूळ खत टाकून खड्डा भरून घ्यावा.

मोगरासाठी आवश्यक हवामान

मोगरा पिकाला जास्त थंडी चालत नाही. अगदी स्वच्छ वातावरणात मोगरा चांगला येतो. तसेच मोगऱ्याची चांगली वाढ होण्यास २५  ते ३५ डिग्री सेंटीग्रेड तापमान योग्य ठरते.

 

मोगऱ्याच्या जाती

• मोतीचा बेला- या जातीच्या मोगऱ्याची कळी गोलाकार असते आणि फुलात दुहेरी पाकळ्या असतात.
• बेला- या जातीच्या मोगऱ्याच्या फुलाला दुहेरी पाकळ्या असतात परंतु त्या जास्त लांब नसतात.
• हजर बेला- या जातीच्या मोगर्‍याला एकरी पाकळ्या असतात.
• शेतकरी मोगरा- या प्रकारच्या मोगऱ्याला चांगल्या प्रतीच्या पाकळ्या येत असून हार व गजरे याकरता वापरला जातो.
• बटमोगरा- बटमोगरा जातीच्या कळ्या आखूड असून कळ्या चांगल्या टणक फुगतात.