भारतिय शेती बद्दल आहे मि आत्मविश्वासाने सांगतो की आपली भारतीय शेती परंपरेने पुर्ण जगाला शेतीबद्दल दिलेलं ज्ञान ही आपल्या वंशजांनी दिलेली भेट आहे.मला या गोष्टीचा अभिमान आहे की भारतीय कृषी शास्त्र हे जगातील सर्वात जुने शास्त्र आहे. त्याचे लिखित पुरावे सुद्धा अनेक ग्रंथांद्वारे उपलब्ध आहेत. कृषी शास्त्र चे तत्त्वे आजही तितकीच फायदेशीर आहेत जितकी हजारो वर्षांपूर्वी होती.

 महर्षी पराशर ऋषी हे कृषी शास्त्रज्ञ होते आणि त्यांनी आपल्या ग्रंथातून शेतीचे बारकावे ठेवले आहेत. त्याचबरोबर आचार्य चाणक्य हे अर्थशास्त्राचे उत्तम जाणकार होते, त्यांनी कृषी उत्पादने आणि पशुसंपत्ती व्यवस्थापनावर केलेले नियम आजही प्रभावी आहेत. आज आपण शाश्वत आणि सेंद्रिय शेतीबद्दल बोलतो, जी हजारो वर्षांची भारताची परंपरा आहे.

 कृषी विज्ञानातील आधुनिकतेने आपले नुकसान केले आहे आणि आपण जमिनी उद्ध्वस्त केल्या आहेत. शेतकऱ्यांच्या सध्याच्या स्थितीला कृषी व्यवस्थेतील आधुनिक अनियमितता कारणीभूत आहेत.

 कृषी शास्त्रावरून इतर विषयांचे प्राचीन शास्त्राचे महत्त्वही समजते. भारतीय प्राचीन शास्त्र, विशेषत: कृषी शास्त्र आणि त्याच्याशी संबंधित ग्रंथांबद्दल या संदर्भात माहिती दिली आहे

भारत हा कृषि प्रधान देश आहे. ही पवित्र मातीने जगाला कृषी पद्धती शिकवलीआहे.हजारो वर्षांपूर्वी लिहिलेल्या कृषी शास्त्र याची पुष्टी केली आहे. एशियन अॅग्रो हिस्ट्री फाऊंडेशनने एका संस्कृत पुस्तकाचे भाषांतर करून पुनर्प्रकाशित केले. या पुस्तकात महर्षी पराशर नावाच्या कृषी शास्त्रज्ञाने सुमारे दोन हजार वर्षांपूर्वी ‘कृषी पराशर’ हे पुस्तक लिहून त्यावेळच्या शेतकऱ्यांना बियाणे, सिंचन आदी प्रक्रियांचा अवलंब करून चांगले उत्पादन कसे मिळवता येईल, याची माहिती दिली आहे.मॅसॅच्युसेट्स विद्यापीठाच्या एका शोधनिबंधात ऋषी पराशर यांनी रचलेल्या कृषीकंदमचाही उल्लेख आहे. याच संस्थेने यापूर्वी सूरपाल यांनी लिहिलेला वृक्षयुर्वेद नावाचा संस्कृत ग्रंथ प्रकाशित केला होता. जरी वराहमिहिरानेही त्याच्या बृहत-संहितेत वृक्षायुर्वेद लिहिला होता. त्यांच्या अगोदरही ही परंपरा नक्कीच चालत आली असावी.झाडे आणि वृक्ष वनस्पतींच्या रोगांवर उपचार कसे करावे याचे तपशील या ग्रंथांमध्ये आढळतात. त्याचप्रमाणे कृषी विज्ञानावरील इतर काही ग्रंथ पुढीलप्रमाणे आहेत- कश्यपी कृषिसुक्तिह (कश्यप), विश्ववल्लभ (चक्रपाणी मिश्र), कृषिशासनम् (दशरथ शास्त्री) इ. या ग्रंथांव्यतिरिक्त पुराण इत्यादींमधून विखुरलेल्या वृक्षायुर्वेदातही भारतीय शेतीची महत्त्वाची माहिती आढळते.

प्राचीन भारताच्या समृद्धीचा आधार शेती हा होता. जगातील सर्वात प्राचीन ग्रंथ ऋग्वेदात शेतीचा अभिमानाने उल्लेख आहे. ऋग्वेद-श्लोक ३४-१३ आहे म्हणजे जुगार खेळू नका, शेती करा आणि सन्मानाने संपत्ती मिळवा. 

शेती: (कृषी पराशर-श्लोक-८) म्हणजे शेतीमुळे संपत्ती आणि बुद्धी मिळते आणि शेती हा मानवी जीवनाचा आधार आहे.

 या ग्रंथांमध्ये, कृषी उत्पादनाच्या तपशीलापासून ते शेतीसाठी उपयुक्त साधनांपर्यंत देखील स्पष्ट केले आहे. कोणत्या प्रकारची पिके कुठे घेतली जातात आणि त्यांचे उत्पादन वाढवण्याचा मार्ग काय आहे हे देखील या महान ग्रंथांमध्ये आहे.आजही कृषी विज्ञानाच्या क्षेत्रात भारताचे प्राचीन साहित्य आधुनिक विज्ञानापेक्षा खूप पुढे आहे.

 वैदिक शास्त्रामध्ये शेती ही संकल्पना वर्तुळाच्या रूपात दर्शविली आहे. यामध्ये शेती आणि पशुपालनाला समान महत्त्व देण्यात आले आहे. या चक्रात जमीन, प्राणी आणि मानव एकमेकांना पूरक म्हणून काम करत होते आणि हे कृषी चक्र या तिघांनी पूर्ण केले. 

या चक्रात माणूस प्राण्याच्या मागे लागला. प्राण्यांनी जमिनीचे पालन केले आणि त्या जमिनीने माणसाचे पालन केले. हेच कारण आहे की वैदिक या पुस्तकातही पशुपालनाविषयी तपशीलवार साहित्य सापडते.भारतात त्याला गोवंश म्हणतात. हेच कारण आहे की पारंपारिक धार्मिक श्रद्धा आजही गाय घराण्याशी जोडल्या जातात. तथापि, आधुनिक आणि विषारी पद्धतींनी लोकांना त्यांच्या मुळापासून तोडले आहे. रासायनिक खतांमुळे जमिनीचे होणारे नुकसान सर्वांनाच माहीत आहे आणि आज जगभरात सेंद्रिय शेतीवर मोठमोठी व्याख्याने होत आहेत. बुद्धाच्या घरी परत येताना, त्यांना त्यांचे प्राचीन कृषी विज्ञान पुन्हा स्थापित करणे आवश्यक आहे.

 कृषी शास्त्राविषयी लिहिण्याचे दोन महत्त्व आहे. पहिली म्हणजे आधुनिक विज्ञानालाही इथे पुन्हा पुन्हा यावे लागते, दुसरे म्हणजे त्याच प्रकारे भारतातील प्राचीन विज्ञानातील अनेक तथ्ये आणि रहस्ये पाश्चात्य देशांनी चुकीची समजली आहेत किंवा स्वत: सांगून भारतीय वेदांत तत्त्वज्ञान नाकारण्याचा प्रयत्न केला आहे. हे जरी खरे असले तरी पाश्चात्य देशांतील अनेक तत्त्ववेत्त्यांनी भारतीय वैदिक ज्ञानाचे महत्त्व आपल्या परीने जगासमोर ठेवण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न केला आहे.

 

Mission agriculture soil information

मिलिंद जि गोदे

9423361185

विचारांची दीशा बदला जिवनाची दशा आपोआप बदलेल.